سد لار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
لار، سد sadd-e lār ، از سدهای تأمین‌کنندۀ آب آشامیدنی شهر تهران، ساخته‌شده در مسیر
رودخانۀ لار.
[ویرایش]
رودخانۀ لار از شمال‌غربی به جنوب‌شرقی جریان دارد و آب چشمه‌ها و رودخانه‌های فصلی پرشماری را از اطراف کوههای
بلده و
کُجور و کوههای شرق روستاهای
آبنیک و
گرمابدر و
افجه که آبریز آنها به سمت شرق است، با خود همراه کرده، به سوی رودخانۀ هراز هدایت می‌کند. این آبها تا پیش از ساخت سد لار به رودخانۀ هراز می‌پیوست و به
دریای مازندران می‌ریخت.
[ویرایش]
در پی گسترش شهر تهران و افزایش جمعیت آن در حدود دهۀ ۱۳۳۰ ش، مسئولان کشور در صدد برآمدند تا برای جبران کمبود آب مصرفی تهران، نسبت به انتقال آب رودخانۀ لار به این شهر اقدام کنند که درنتیجه، تصمیم به احداث سد لار گرفته شد. از همین‌رو، مطالعات و انجام فعالیتهای تحقیقاتی و اکتشافی سد لار در ۱۳۳۰ ش آغاز گردید و بیش از ۱۰ سال به درازا کشید؛ سرانجام پس از تأیید و تصویب فازهای مطالعاتی، عملیات اجرایی آن در ۱۳۵۳ ش آغاز شد و در ۱۳۶۱ ش به پایان رسید.
[ویرایش]
هدف اصلی ایجاد سد لار تأمین بخشی از آب آشامیدنی شهر تهران بود؛ همچنین تأمین آب نیروگاه برق روستای
کلان برای فراهم‌سازی بخشی از انرژی برق شبکۀ سراسر کشور، ذخیره‌سازی و آب‌رسانی برای کشاورزی، و جلوگیری از خسارات ناشی از جریان سیلاب، از دیگر اهداف احداث سد به‌شمار می‌آمد.
[ویرایش]
جنس سد لار از نوع خاکی با هستۀ رُسی است. بلندی این سد از پی ۱۰۷ متر، و از بستر رودخانه ۱۰۵ متر است. درازای تاج سد لار ۱۵۰‘۱ متر، گنجایش کل مخزن آن ۰۰۰‘۰۰۰‘۹۶۰ مـ۳، و گنجایش مفید مخزن که ایمنی کامل آن در این شرایط تأمین می‌شود، ۰۰۰‘۰۰۰‘۸۶۰ مـ۳ تعیین شده است. کل مساحت دریاچۀ سد لار در هنگام آب‌گیری کامل، ۲۹ کمـ۲ اندازه‌گیری شده است. سرریزهای آب اضافی سد لار در شرایط اضطراری در ساحل سمت چپ تعبیـه شده، و ظرفیت آن ۹۸۰ مـ۳ در ثانیه است؛ اما سرریز معمول سد لار در ساحل سمت راست با ظرفیت ۱۲۰ مـ۳ در ثانیه ساخته شده است.
[ویرایش]
بخشهای اصلی سد لار شامل شافت اصلی به عمق ۶۵ متر و قطر ۵ / ۱۵ متر، تونل آبگیر و آب‌بر در مجموع به درازای ۹۰ متر و قطر ۳ متر، مخزن آرامش بـه‌صورت حلقه‌ای دور شافت بـه حجم ۲۰۰‘۱ مـ۳، و ۸ دستگاه پمپ شامل ۴ دستگاه پمپ ۱۰۰‘۱ کیلووات و ۴ دستگاه پمپ ۸۸۰ کیلووات است. افزون‌بر تأسیسات سد لار، تلمبه‌خانه‌ای نیز در همسایگی آن ساخته شده‌است تا در هنگامی که بر اثر کاهش سطح آب، انتقال آب از سد لار به تهران امکان‌پذیر نباشد، از نیروی تلمبه‌خانه برای انتقال آب استفاده شود.
[ویرایش]
در حد فاصل سد لار و روستای کلان که نیروگاه برق در همسایگی آن بنا شده، کوههای بلندی همچون
تیزکوه(۳۴۰‘ ۳ متر)،
پهنک(۹۰۰‘۲متر)،
گاوبینی (۲۶۰‘ ۳ متر)،
فیل‌زمین(۳۳۹‘ ۳ متر)،
سیاه‌پلاس(۱۳۰‘ ۳ متر) و
نرده‌کوه(۹۴۵‘۲ متر) واقع شده است.
[ویرایش]
برای انتقال آب سد لار به نیروگاه برق کلان، تونلی به طول ۲۰ کمـ در عمق کوهها حفر شده است. آب انتقال‌یافته پس از به کار انداختن تجهیزات نیروگاه برق کلان، به کمک لوله‌های قطوری که در عمق زمین کار گذاشته شده‌اند، به سمت غرب هدایت می‌شود و بخشی از آن به
سد لتیان می‌ریزد و بخشی دیگر به‌وسیلۀ لوله‌هایی که آنها نیز در عمق زمین دفن شده‌اند، به
تصفیه‌خانۀ سوهانک تهران منتقل می‌شود. برای بهره‌برداری دوباره از نیروی آبی که به سد لتیان می‌ریزد، نیروگاه برق دیگری در جنوب روستای
نیکنام‌ده ساخته شده است.
[ویرایش]
سد لار در فاصلۀ ۷۵کیلومتری شمال‌شرقی تهران، ۱۰۰کیلومتری غرب شهر آمل، و حدود ۲۰کیلومتری
پلور واقع است.
[ویرایش]
دسترسی به سد لار از ۳ راه امکان‌پذیر است: مسیر اصلی ازطریق روستای پلور واقع در جادۀ
هراز به سمت شمال‌غربی امتداد یافته، به
دشت لار و سد لار می‌رسد؛ مسیر دوم ازطریق
رودهن به سمت شمال‌غربی امتداد یافته، پس از گذر از روستاهای
وسکاره،
آردینه و
جورد به
ایرا می‌رسد و از آنجا پس از انحراف به سمت شمال، به سد و دشت لار منتهی می‌شود؛ راه سوم ازطریق جادۀ ارتباطی روستاهای
لواسان بزرگ نظیر
رسنان،
چهارباغ، کلان،
علایین و
گردنۀ سیرک‌سر به روستای ایرا رسیده، از آنجا به مسیر دوم، پیوسته، با ادامه به سوی شمال به سد لار می‌رسد.
[ویرایش]
•
پازوکی‌طرودی، ناصر، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ،برگرفته از مقاله «لار، سد» ص۱۴۰۷.
