کوچه اردل باشی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اردل‌باشی/ آردل‌باشی، کوچه \kūče-ye ā(a)rdel-bāšī\، کوچه‌ای واقع در
محلۀ عودلاجان تهران عهد ناصری.
[ویرایش]
براساس «نقشۀ نجم‌الدوله»، که در ۱۳۰۹ ق/ ۱۸۹۲ م، ترسیم گردیده، کوچۀ اردل‌بـاشی بن‌بستی شرقی ـ غربی نشان داده شده است که در میانۀ
کوچۀ سادات (بعدها میرزا محمود وزیر و امروزه
شهید جاویدی)، یکی از کوچه‌های بلند عمود بر
خیابان باغ سردار (بعدها چراغ‌برق، امروزه
امیرکبیر)، ایجاد شده بود. همچنین در این نقشه، در شمال و جنوب کوچۀ اردل‌باشی، دو بن‌بست دیگر به‌ترتیب با نامهای
کوچۀ معتمدالدوله (امروزه
مدرس) و
کوچۀ ملا علی‌اصغر (امروزه
آقا عزیز) به موازات هم جانمایی شده است.
[ویرایش]
با بررسی نقشه‌های کهن‌تری که از تهران در دورۀ قاجار موجود است، و همچنین موقعیت مکانی این کوچه می‌توان به این نکته پی برد که کوچه‌ای که در «نقشۀ عبدالغفار» با نام اردل‌باشی جانمایی شده، از کوچه‌های دیرینه‌سال تهران است و چه‌بسا دیرینگی آن به روزگار پیش از قاجار بازگردد.
[ویرایش]
در «نقشۀ کرشیش» که در ۱۲۷۵ ق/ ۱۸۵۹ م چاپ شده است، کوچه بی‌آنکه نامی برایش نوشته شده باشد، در شرق محلۀ سادات ترسیم شده است. در این نقشه، بخش شمالی کوچه با عنوان «محلۀ نو» مشخص شده است و در جلو بسیاری از کوچه‌ها، راسته‌بازارهایی دیده می‌شود. این نام‌گذاری و نشانه‌ها‌ی دادوستد در دورۀ اول سلطنت
ناصرالدین شاه، بیانگر گسترش سکونت در شهر تهران بوده است و می‌توان چنین نتیجه گرفت که زمینهای «محلۀ نو» به‌تدریج برای ساخت‌وساز و سکونت بهره‌برداری شده است.
[ویرایش]
در «نقشۀ برزین»، که در اواخر دورۀ سلطنت
محمد شاه (۱۲۵۰-۱۲۶۴ ق/ ۱۸۳۴- ۱۸۴۸ م) ترسیم گردیده، بیشتر زمینهای شرق تهران در داخل حصار شاه‌تهماسبی با علامت باغ و کشتزار مشخص شده، و هنوز در آن زمان، بافت مسکونی نداشته‌اند؛ بااین‌حال در آن نقشه، کوچۀ مورد بحث به‌همراه دو کوچۀ شمالی و جنوبی‌اش جانمایی شده، به‌گونه‌ای که در منتهاالیه شرقی به باغهای شرق تهران می‌رسیده‌اند.
[ویرایش]
دربارۀ سبب نام‌گذاری این کوچه بدین‌نام، اطمینان چندانی وجود ندارد و مشخص نیست که نام اردل‌باشی به چه فرد مشخصی اشاره دارد؛ اما گفتنی است که اردل‌باشی یا درست‌تر آن آردِل‌باشی، در زمان قاجار، به منصبی اشاره دارد که صاحب آن مأمور فراخواندن سپاهیان یا متهمان به حضور شاه بوده است و همین قدر می‌دانیم که در عهد ناصری، یکی از سرتیپهای
نایب‌السلطنه، به‌نام محمدعلی خان صاحب این منصب بوده است،
که گویا نام کوچه به او منسوب بوده است.
[ویرایش]
امروزه کوچۀ اردل‌باشی همچنان به‌شکل بن‌بستی با نام «ولیعصر» در محلۀ
امامزاده‌یحیی در منطقۀ ۱۲ شهرداری تهران برجا ست.
[ویرایش]
[ویرایش]
•
بنی‌جانی، علیرضا، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ،برگرفته از مقاله «اردل باشی / آردل باشی، کوچه» ص۹۰.
