کوچه آقا محمود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آقا محمود، کوچه \kūče-ye āqā mahmūd\، کوچه‌ای واقع در
محلۀ عودلاجان، در تهران عهد ناصری.
[ویرایش]
در نقشه‌های کرشیش و نجم‌الدوله از تهران که به‌ترتیب در سالهای ۱۲۷۵ ق/ ۱۸۵۹ م و ۱۳۰۹ ق/ ۱۸۹۲ م، به چاپ رسیده‌اند، ایـن کوچه بـا امتداد شرقی ـ غربی در جنوب غربی محلۀ عودلاجان جانمایی شده است. در دو نقشۀ یادشده، کوچۀ آقا محمود از جانب شرق، از ضلع غربی راسته‌بازاری که در امتداد شمالی
بازار آهنگرها تا محلۀ یهودیها در عودلاجان امتداد داشته است، آغاز، و تا
کوچۀ حیاط شاهی در غرب، امتداد می‌یابد.
در «نقشۀ کرشیش» ۵ کوچۀ منشعب از کوچۀ آقا محمود نشان داده شده، که دراین‌میان ۴ کوچه بدون ذکر نام در جانب شمالی آن، و یک کوچه در جانب جنوبی آن، به نام
کوچۀ حاج آقا بابا، جانمایی شده است. در «نقشۀ نجم‌الدوله» نیز این ۵ کوچۀ منشعب از کوچۀ آقا محمود، همانند «نقشۀ کرشیش» ترسیم شده‌اند؛ اصلی‌ترین آنها کوچه‌ای است که از جانب شمال کوچۀ آقا محمود در جانب غربی مسجد حکیم به سمت شمال امتداد یافته است که بعدها این کوچه را با نام کوچۀ پشت
مسجد حکیم می‌شناسیم.
[ویرایش]
از اماکن مهمی که در این کوچه و در سمت شمالی آن واقع است، می‌توان به
مسجد آقا محمود حکیم‌باشی (نک : ه د، آقا محمود، مسجد) اشـاره کرد.
[ویرایش]
نام این کوچه برگرفته از نام پیش‌نماز این مسجد است. این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مسجدهای تهران است که بنابر کتیبه‌های موجود در مسجد، تاریخ بنای آن به ۱۲۴۳ ق/ ۱۸۲۷ م، به روزگار سلطنت
فتحعلی شاه قاجار بازمی‌گردد و بانی آن شخصی به نام
میرزا احمد حکیم‌باشی بوده اسـت.
امـا در دوره‌های بعد، به‌سبب پیش‌نمازی
آقا محمود کرمانشاهی در این مسجد، نام آن به مسجد آقا محمود تغییر یافت و این کوچه نیز، به‌سبب آنکه آقا محمود کرمانشاهی در آن خانه داشته، بدین‌نام خوانده شده است.
[ویرایش]
کوچۀ آقا محمود به‌سبب مجاورت با محلۀ حیاط شاهی و اینکه در امتداد راسته
بازار مروی جای داشته است، و همچنین وجود مسجد حکیم در آن، می‌توان گفت از مراکز مسکونی قدیمی تهران بوده است که پیشینۀ سکونت در آن اگر به پیش از دورۀ پایتخت‌بودن تهران نرسد، دست‌کم به اوایل دورۀ قاجار بازمی‌گردد. این گمان را نقشه‌های تهران که پیش از دورۀ ناصری ترسیم شده‌اند نیز تقویت می‌کنند. در «نقشۀ ناسکوف» که در ۱۲۴۱ ق/ ۱۸۲۶ م از تهران برداشته شده، موقعیت این کوچه مشخص گردیده است.
همچنین در «نقشۀ برزین» کـه در روزگـار محمد شـاه قـاجـار (سل ۱۲۵۰- ۱۲۶۴ ق/ ۱۸۳۴- ۱۸۴۸ م) اطلاعات آن برداشته شده است، کوچۀ آقا محمود بدون ذکر نام، تقریباً با همان وضعیتی که در نقشه‌های کرشیش و نجم‌الدوله ترسیم گشته، جانمایی شده است؛ با این تفاوت که در این نقشه، ۴ کوچه از کوچۀ آقا محمود انشعاب می‌یافته و نام مسجد حکیم، «مسجد حـاکم» ثبت شده است.
[ویرایش]
براساس آمار‌نامۀ سال ۱۳۱۷ ق/ ۱۸۹۹ م، کوچۀ آقا محمود در پاتوق نایب حیدر و از
کوچه‌های گذر دهباشی حسین، در عودلاجان بوده است. درمجموع حدود ۴۰ خانه در این کوچه وجود داشته، که از آن جمله بودند: خانۀ
بحرالعلوم، خانۀ
آقا میرزا بابا، خانۀ
آقا شیخ مهدی، خانۀ
حاج علی احمد، خانۀ
نایب کاظم و جز آنها.
[ویرایش]
در زمان پهلوی اول، با احداث خیابان پامنار، کوچۀ آقا محمود به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد. امروزه بخش شرقی آن، «حاجیها» نامیده می‌شود و بخش غربی آن، چون در امتداد کوچۀ مروی جای دارد، بدین نام خوانده می‌شود.
[ویرایش]
[ویرایش]
•
خسروی‌آدینه‌وند، فهیمه، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ،برگرفته از مقاله «آقا محمود، کوچه» ص۴۳۲.
