کوچه آقا سید عبدالله مجتهد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آقا سید عبدالله مجتهد، کوچه \kūče-ye āqā seyyed abd-ol-lāh-e mojtahed\، کوچه‌ای شرقی ـ غربی در جنوب
محلۀ یهودیها، در تهران دورۀ ناصری.
[ویرایش]
در «نقشۀ نجم‌الدوله» از تهران که در ۱۳۰۹ ق/ ۱۸۹۲ م، به چاپ رسیده است، بخش شرقی این کوچه در
محلۀ چاله‌میدان به
گذر سرْپولک، و بخش غربی آن در
محلۀ عودلاجان به راسته‌بازاری در امتداد
بازار آهنگرها، محدود است.
[ویرایش]
در «نقشۀ کرشیش»، که در ۱۲۷۵ ق/ ۱۸۵۹ م به چاپ رسیده است، این کوچه با نام نقاره‌چیها از محل
کاروان‌سرای زغال‌فروشها در غرب گذر سرپولک در محلۀ چاله‌میدان به‌سمت غرب تا تقاطعی در میان بازار آهنگرها واقع در محلۀ عودلاجان امتداد دارد.
[ویرایش]
از اطلاعاتی که از دو نقشۀ یادشده به دست می‌آ‌ید، مشخص می‌شود که نام کوچۀ نقاره‌چیها در سالهای بعدی با سکناگزیدن
آقا سید عبدالله بهبهانی (ه م) در این کوچه، به کوچۀ آقا سید عبدالله مجتهد تغییر یافته است و در «نقشۀ نجم‌الدوله» این کوچه با نام همو معرفی، و خانۀ او در جنوب کوچه جانمایی شده است؛ همچنین، امتداد شرقی این کوچه، پس از گذر سرپولک تا
کوچۀ افشارها، کوچۀ نقاره‌چیهـا نـام‌گذاری شده است.
[ویرایش]
آقا سید عبدالله بهبهانی (۱۲۵۶- ۱۳۲۸ ق/ ۱۸۴۰-۱۹۱۰ م) از روحانیان بلندپایه و از رهبران جنبش مشروطه‌خواهی ایران بود. پدرش سید اسماعیل، در
بهبهان زاده شد و پس از تحصیل دانش در نجف به بهبهان بازگشت. او از مجتهدان نامدار عصر خود بود و در پی یکی از سفرهایش به نجف و دیداری که با
ناصرالدین شاه در عتبات داشت، به درخواست شاه به تهران آمد و در گذر سرپولک تهران سکنا گزید.
سید‌عبدالله در نجف زاده شد و پس از تحصیل مدارج و فراگیری علوم مختلف به درجۀ اجتهاد نائل شده، در ۱۲۹۵ ق به تهران آمد و به‌جای پدر نشست و به امور دینی و اجتماعی همت گماشت.
[ویرایش]
در دورۀ جنبش مشروطه، خانۀ سید عبدالله بهبهانی و این کوچه از مراکز پررفت‌و‌آمد مشروطه‌خواهان بوده، و در همین خانۀ واقع در این کوچه، سید عبدالله بهبهانی با علمای نجف، رؤسای ایلات، مشروطه‌خواهان و سفرای ممالک خارجه برای استقرار حکومت مشروطه در تماس بوده است.
[ویرایش]
پس از استقرار مشروطه و در دورۀ استبداد صغیر، با به توپ بسته‌شدن مجلس (۱۳۲۶ ق/ ۱۹۰۸ م)، آقا سید عبدالله به عتبات تبعید، و از آمد‌ورفت مشروطه‌خواهان در این کوچه کاسته شد؛ اما با برکناری محمدعلی شاه قاجار در ۱۳۲۷ ق و بازگشایی مجلس شورای ملی، سید عبدالله بهبهانی به تهران بازگشت و در خانۀ مسکونی خود در کوچۀ سید عبدالله مجتهد اقامت گزید. سرانجام دیری نپایید که ۴ تن از مجاهدان در ۹ رجب ۱۳۲۸ ق/ ۱۷ ژوئیۀ ۱۹۱۰ م، در ایوان همین خانه، او را به ضرب گلوله از پای درآوردند.
[ویرایش]
براساس «نقشۀ برزین»، که در سالهای پایانی سلطنت
محمد شاه قاجار (سل ۱۲۵۰-۱۲۶۴ ق/ ۱۸۳۵- ۱۸۴۸ م) ترسیم شده، این کوچه بدون ذکر نام و در قسمت شمال کاروان‌سرای احمدکور، جانمایی شده است.
ازآنجاکه این کاروان‌سرا را
احمدکور (نک : ه د، احمد تهرانی) در سدۀ ۱۰ ق، به روزگار شاه‌تهماسب اول صفوی برپا داشته است، می‌توان گفت که این کوچه از کوچه‌های کهن شهر تهران بوده است.
[ویرایش]
براساس آمار‌نامۀ ۱۳۱۷ ق/ ۱۸۹۹ م، کوچۀ سید عبدالله در پاتوق نایب‌حیدر و از کوچه‌های گذر دهباشی حسین در عودلاجان به شمار می‌آمد.
[ویرایش]
بنا‌بر «نقشۀ نجم‌الدوله»، خانۀ سید عبدالله، در جنوب این کوچه، پشت کوچۀ
مسجد جامع سرپولک در چاله‌میدان بوده است.
[ویرایش]
از مکانهای مهمی که در این کوچه قرار داشته است، می‌توان به
تکیۀ عودلاجان اشاره کرد. درمجموع، ۵۱ خانه در کوچۀ آقا سید عبدالله مجتهد وجود داشته است؛ خانۀ ورثۀ آقا سید اسماعیل، خانۀ وقفی آقا سید علی‌اکبر، خانۀ آقا‌شیخ هادی و خانۀ حاج میرزا محمد از جملۀ آنها بوده‌اند.
[ویرایش]
امروزه، کوچۀ آقا سید عبدالله مجتهد با نام کوچۀ بهبهانی در جنوب
خیابان پانزده‌خرداد، در محدودۀ شهرداری منطقۀ ۱۲ قرار دارد. از اماکن قابل ذکر در این کوچه می‌توان از ۳ مسجد چهارده‌معصوم، مسجد بهبهانی و مسجد فاطمه (ع) یاد کرد.
[ویرایش]
[ویرایش]
•
خسروی‌آدینه‌وند، فهیمه، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ،برگرفته از مقاله «آقا سید عبدالله مجتهد، کوچه» ص۴۰۷.
