شرکت خیریه ادیب السلطنه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ادیب‌السلطنه، شرکت خیریه \šerkat-e xeyriy (yy)e-ye adīb-os-saltane\، از مؤسسات خیریۀ تهران، در دورۀ احمد شاه قاجار (تأسیس: ۱۳۲۸ ق).
[ویرایش]
پس از استقرار
مشروطیت در ایران، به‌ویژه در دورۀ سلطنت
احمد شاه قاجار، موجی از فعالیتهای فرهنگی و خیریۀ مردمی، در شهرهای بزرگ همچون تهران به راه افتاد که تا وقوع
جنگ جهانی اول (۱۹۱۴- ۱۹۱۸ م/ ۱۳۳۲- ۱۳۳۷ ق) ادامه داشت. شرکت خیریۀ ادیب‌السلطنه از شمار مؤسسات خیریه‌ای است که در این دوره فعالیت داشتند.
روزنامۀ ایران نو، نخستین‌بار در
ربیع‌الآخر ۱۳۲۹ گزارشی منتشر کرد که بنابر آن، از اواخر سال ۱۳۲۸ ق گروهی از نیکوکاران تهران با برپایی شرکتی (انجمنی) به نام «شرکت خیریه»، که زیر نظر
ادیب‌السلطنه، مدیر کل
وزارت داخله فعالیت می‌کرد، تصمیم گرفتند ۱٪ از درآمد شخصی خود را برای تحصیل کودکان یتیم و نیز درمان تهی‌دستان اختصاص دهند.
[ویرایش]
نخستین اعضای شرکت از کارکنان
گمرک بودند و دیگر اعضایی که بعدها به این مؤسسه پیوستند، بیشتر، کارمندان وزارتخانه‌های دولتی بودند؛ همچنین شماری از
مجاهدان بختیاری مقیم تهران، در این کار مشارکت داشتند. ۶ ماه پس از آغاز فعالیت این شرکت شمار اعضای آن به ۱۲۰ تن رسیده بود.
[ویرایش]
دفتر کارِ این انجمن خیریه در
خیابان ناصریه در بالاخانه‌های نزدیک
شمس‌العماره واقع بود.
[ویرایش]
باآنکه ادیب‌السلطنه خود را بانی این مؤسسۀ خیریه معرفی نمی‌کرد، به‌سبب آنکه ادارۀ کارهای انجمن را بر عهدۀ او نهاده بودند، شرکت به نام وی شهرت یافت.
[ویرایش]
حسین سمیعی (۱۲۵۳-۱۳۳۲ ش)، ملقب به ادیب‌السلطنه، فرزند
میرزا حسن خان ادیب‌السلطنه در
رشت تولد یافت و تحصیلات ابتدایی خود را نزد شماری از معلمان برجستۀ
کرمانشاه که پدرش پیشکار حاکم آنجا بود، آغاز کرد. مدتی نیز در
دارالفنون به تحصیل پرداخت. ادیب‌السلطنه در ۲۰سالگی به استخدام
وزارت امور خارجه درآمد و در ۱۳۱۸ ق، به وزارت داخله انتقال یافت. پس از
مشروطه و در ۱۳۳۳ ق در دورۀ سوم
مجلس شورای ملی، به نمایندگی از سوی مردم رشت برگزیده شد. در ۱۳۳۴ ق، با شماری از نمایندگان مجلس از تهران به
قم مهاجرت کرد و در کابینۀ حکومت موقت که در ۱۳۳۵ ق به ریاست
رضاقلی خان نظام‌السلطنه در کرمانشاه تشکیل شد، سمت وزیر داخله را پذیرفت. سمیعی بعدها نیز در چند دوره سمت وزیری یافت و در ۱۳۰۸ ش والی
آذربایجان شد و در ۱۳۱۱ ش، به‌جای
تیمورتاش، با سمت
رئیس تشریفات، امور وزارت دربار را بر عهده گرفت؛ نیز در ۱۳۱۹ ش، به سمت
سفیرکبیر ایران در
افغانستان منصوب شد و پس از بازگشت به تهران، ریاست
فرهنگستان را قبول کرد. وی سرانجام، در ۱۳۳۲ ش در ۷۹سالگی درگذشت.
[ویرایش]
چندی پس از انتشار فعالیت این شرکت، انجمن گزارشی از فعالیتهای خود را در ۱۳۲۹ ق منتشر کرد. اعضای شرکت در مدت ۸ ماه موفق شده بودند هزینۀ تحصیل ۴۲ دانش‌آموز دختر و پسر یتیم را فراهم کنند. مدارسی که این دانش‌آموزان در آنها تحصیل می‌کردند، عبارت بودند از: مدرسه های پسرانۀ ثروت (۵ دانش‌آموز)، تربیت (۶ دانش‌آموز)، شرف (۳ دانش‌آموز)، خرد (۳ دانش‌آموز)، و آلیانس (۱۵ دانش‌آموز)، و مدرسه‌های دخترانۀ ام‌المدارس (۳ دانش‌آموز)، صحاف‌باشی (یک دانش‌آموز) و عفتیه (یک دانش‌آموز).
شرکت خیریۀ ادیب‌السلطنه در این مدت توانسته بود ۰۹۵‘۵ قران و ۵۰۰ دینار، وجه عایدات به دست آورد. بخشی از این مبلغ صرف پرداخت شهریۀ دانش‌آموزان و تهیۀ کتاب و لوازم‌التحریر برای آنان شده، و بخشی نیز برای تأمین هزینه‌های درمانی بیماران و پرداخت اعانه به تهی‌دستان اختصاص یافته بود. این شرکت وجهی را به‌عنوان «صندوق احتیاط» محفوظ نگاه داشته بود که در مـوارد ضروری از آن استفـاده کند.
[ویرایش]
سعید نفیسی در خاطره‌ای مربوط به ۱۳۳۲ ق/ ۱۲۹۳ ش اشاره دارد که شرکت خیریۀ ادیب‌السلطنه، برای حمایت از
مدرسۀ ملیِ احمدیه، جشنی در
پارک ظل‌السلطان، واقع در ضلع جنوبی
خیابان هدایت برگزار کرد.
بنابراین می‌توان گفت که این شرکت خیریه، دست‌کم ۴ سال فعالیت داشت و گویا، با آغاز جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ م/ ۱۳۳۲ ق) و حوادث پس از آن، از فعالیت بازماند.
[ویرایش]
[ویرایش]
•
تاره، مسعود، برگرفته از مقاله ادیب السلطنه، شرکت خیریه، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، ص۶۷.
