روزنامه آفتاب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آفتاب، روزنامه rūz-nāme-ye āftāb، روزنامه‌ای سیـاسی ـ خبری (انتشار: ۱۳۳۰-۱۳۳۴ ق/ ۱۲۹۱-۱۲۹۵ ش) که پس از انحلال مجلس دوم در ۲۶ ذیحجۀ ۱۳۲۹ ق/ ۲۷ آذر ۱۲۹۰ ش، و توقیف روزنامه‌های آزاد تهران و هم‌زمان با خفقان حاکم بر مطبوعات منتشر می‌شد.
[ویرایش]
مدیریت روزنامۀ آفتاب در طول ۵ سال فعالیت آن، بر عهدۀ دو تن بود. نخستین مدیر مسئول آن،
حسین خان کمال‌السلطان، پسر
حاجی عبدالوهاب تاجر تهرانی، و برادرزادۀ تاجر سرشناس،
آقا عبدالباقی ارباب تاجر تهرانی بود.
کمال‌السلطان بعدها نام خانوادگی «صبا» را برای خویش انتخاب کرد.
حسین خان صبا شماره‌های اول تا ۱۴۵ آفتـاب را بـا عنوان «ح. عبدالـوهـاب‌زاده»،
و از ربیع‌الاول ۱۳۳۱ تـا هنگام توقیف روزنامه در محرم ۱۳۳۲، با عنوان «ح. کمال‌السلطان»، صفحۀ آخر را امضا می‌کرد.
گفتنی است روزنامۀ چهره‌نما
از او با عنوان «آقا میرزا محمدحسین خان کمال‌السلطان» یاد کرده است.
کمال‌السلطان که در هنگام آغاز انتشار روزنامۀ آفتاب، حدود ۳۰ سال داشت، فعالیت روزنامه‌نگاری خود را از حدود سال ۱۳۲۸ ق به‌عنوان مُخبر در
روزنامۀ ایران نو آغاز کرد؛ گرچه نام او در شماره‌های ایران نو ثبت نشده است.
او بعدها نیز فعالیت روزنامه‌نگاری خود را با عنوان مدیر مسئول
روزنامۀ ستارۀ ایران در ۱۳۳۶ ق/ ۱۹۱۸ م پی گرفت.
ابوالحسن صبا ــ موسیقـی‌دان برجستـۀ ایرانی ــ پسر کمال‌السلطان است.
[ویرایش]
مسئولیت کمال‌السلطان در روزنامۀ آفتاب تا محرم ۱۳۳۲ ادامه یافت و در پی اختلاف نظر او با حکومت وقت، این روزنامه برای ۸ ماه تعطیل شد.
[ویرایش]
ازآن‌پس، روزنامۀ آفتاب دیگربار با مدیریت
صادق خان فراهانی، ملقب به ادیب‌الممالک فراهانی ادامۀ فعالیت داد. ادیب‌الممالک که از شمارۀ ۲۵۵ (رمضان ۱۳۳۲)، به‌عنوان مدیر مسئول آفتاب آغاز به فعالیت کرد، پیش‌تر تجربۀ مدیریت
روزنامه‌های ادب تبریز،
ادب مشهد،
و
ادب تهران را بر عهده داشت. همچنین در نخستین سال از انتشار
روزنامۀ مجلس در ۱۳۲۴ ق، به‌عنوان دبیر این روزنامه فعـالیت می‌کرد.
از او با عنوان مدیر مسئول
روزنامۀ عراق عجم نیز یاد کرده‌اند.
[ویرایش]
روزنامۀ آفتاب به‌عنوان روزنامۀ نیمه‌رسمی دولتی به‌صورت ماهانه از کمک‌هزینۀ دولتی برخوردار بود.
همچنین آفتاب را ارگان نیمه‌رسمی دولت دانسته‌اند که با هزینه و حمایت دولت وقت در زمانی که همۀ روزنامه‌های آزاد توقیف شده بودند، فعالیت داشت.
[ویرایش]
به گفتۀ
ادوارد براون، روزنامۀ آفتاب از اقدامات دولتی حمایت می‌کرد و به انتقاد از مخالفان دولت می‌پرداخت و سعی در جلب رضایت دو سفارت روسیه و انگلیس را داشت. همچنین گفته‌اند سرمقاله‌های آفتاب به
وثوق‌الدوله وزیر امور خـارجه استناد می‌شد و روزنامه در مجموع، مشی اعتدالی داشت.
در اظهار نظری دیگر، روزنامۀ آفتاب را، ازلحاظ مشی سیاسی، ادامۀ روزنامۀ مجلس دانسته‌اند. کمال‌السلطان، نخستین مدیر مسئول آفتاب، از نقطه نظر سیاسی، نظریاتی را در روزنامۀ آفتاب طرح می‌کرد که بعدها نیز در روزنامۀ ستارۀ ایران به سردبیری همو پی گرفته شد. چکیدۀ نظریۀ او، بر انتقاد از نظام مشروطۀ ایران استوار بود و اعتقاد داشت کشور برای ادامۀ حیات، به یک حکومت مرکزی نیرومند و مقتدر نیاز دارد. روزنامۀ آفتاب بعدها الگویی برای شماری از روزنامه‌ها شد که در دورۀ جنگ جهانی اول به چاپ رسیدند.
[ویرایش]
قرار بود آغاز فعالیت روزنامۀ آفتاب از ۲۸ محرم ۱۳۳۰ باشد، اما نخستین شمارۀ آن با یک روز تأخیر، در ۲۹ محرم منتشر شد و روزنامه در یادداشتی، از تأخیر در انتشار آن پوزش خواست.
[ویرایش]
روزنـامۀ آفتاب ۳ روز در هفته، و در روزهای فرد منتشر می‌شد.
ادارۀ روزنامه وعده داده بود که روزنامه را به‌زودی به‌صورت یومیه منتشر کند؛ این وعده عملی نشد و چندی بعد، روزهای انتشار روزنامه به روزهای زوج هفته تغییر یافت.
[ویرایش]
محل ادارۀ روزنامۀ آفتاب نخست در
خیابان لاله‌زار، در کوچۀ فاروس قرار داشت
و نخستین شماره‌های آن (شماره‌های ۱ تا ۱۸، در ربیع‌الاول ۱۳۳۰)، در مطبعۀ حبل‌المتین به چاپ رسیده بود.
از ربیع‌الاول ۱۳۳۰، محل ادارۀ روزنامه به
خیابان ناصریه در بالاخانه‌های روبه‌روی
مدرسۀ دارالفنون منتقل شد. در جریان انتقال دفتر روزنامه به خیابان ناصریه، انتشار روزنامه برای مدتی ــ قریب به یک ماه ــ متوقف شد و شمارۀ ۱۹ آن در ۸ ربیع‌الآخر ۱۳۳۰ برای چاپ آماده شد و در مطبعۀ دولتی که
شاهزاده عبدالله میرزا قاجار ریاست آن را بر عهده داشت، به چاپ رسید.
گفتنی است از ۱۷ ربیع‌الاول ۱۳۳۱، و از شمارۀ ۱۵۲، نشانی ادارۀ روزنامه به خیابان ناصریه، مقابل وزارت معارف تغییر یافت.
[ویرایش]
روزنامۀ آفتاب پس از چاپ شمارۀ ۲۵۴ آن در محرم ۱۳۳۲، به مدت ۸ ماه توقیف شد. ادیب‌الممالک در شمارۀ ۲۵۵ آفتاب که در رمضان ۱۳۳۲ منتشر شد، دربارۀ دلیل توقیف روزنامه نکاتی را توضیح داده است. براساس گفتۀ او دلیل توقیف روزنامه، اختلاف‌نظر مدیر مسئول آن با دولت وقت بوده است. به اظهار آخرین مدیر مسئول روزنامه، حمایت دولتی و نبود نشریات رقیب به‌تدریج باعث شد که روزنامۀ آفتاب با وجود دریافت اعانۀ دولتی، عملاً به انتقاد از دولت بپردازد. تغییر مشی تدریجی روزنامه باعث توقیف آن شد. پس از آنکه آفتاب دیگربار اجازۀ انتشار یافت، مدیر مسئول جدید آن تصریح کرد که دورۀ جدید آفتاب ربطی به مشی سابق این روزنامه ندارد و مقالات مهم آن باید به تأیید مأموران دولتی برسد.
[ویرایش]
روزنامۀ آفتاب در اندازۀ بزرگ (قطع رحلی) منتشر می‌شد و هر شماره، در ۴ صفحه به چاپ می‌رسید. شکل صفحه‌بندی مطالب نیز به شیوۀ روزنامه‌های نوظهورِ پس از مشروطه بود. مندرجات روزنامه در هر صفحه، در ۵ ستون تنظیم، و سرفصلها و موضوعات مختلف با تیتر درشت‌تر مشخص می‌شد. صفحۀ نخست معمولاً به موضوعات کلی مربوط به فرهنگ، سیاست و مسائل اجتماعی ایران اختصاص داشت و در صفحه‌های دوم و سوم، اخبار گوناگون درج می‌شد. اخبار مربوط به تهران نیز زیر عنوان عمومی «پایتخت» قرار می‌گرفت. صفحۀ پایانی روزنامه معمولاً به درج اخبار و مسائل بین‌المللی اختصاص داشت. همچنین آفتاب در بعضی از شماره‌های خود پانویس داشت و در آن، مقالات اجتماعی و سیاسی، گاه در شماره‌های پی‌درپی، به چاپ می‌رسید.
آگهیهای مندرج در روزنامه به فراخور خواست آگهی‌دهندگان، در صفحۀ اول یا آخر چاپ می‌شدند. بهای هر شمارۀ روزنامه در تهران، ۴ شاهی تعیین شده بود. روزنامه برای متقاضیان شهرستانها و خارج از کشور نیز ارسال می‌شد.
[ویرایش]
مطالب مندرج در تیتر «پایتخت» متنوع بود و بیشتر مربوط به انتخابات و احکام حکومتی و اخبار ادارات و وزارتخانه‌های تهران و گزارشهایی از جلسات
مجلس شورای ملی می‌شد.
گزارشهای مربوط به
نظمیۀ تهران و گزارش حوادث اجتماعی تهران و برخی امور خیریه نیز از دیگر موضوعات ایـن بخش از روزنـامه بود.
از گزارشهـایی که در ایـن ستون منتشر شده است، می‌توان به بحران نان در تهران،
گزارشهایی مربوط به مدرسه‌هـای دولتی تهران،
و اخبار مربوط به تأسیس مدرسۀ ژاندارمری دولتی
اشـاره کـرد. گفتنی اسـت آفتاب در ۱۳۳۰ ق
آماری از مدرسه‌های تهران منتشر کرده است.
[ویرایش]
آخرین شمارۀ آفتاب که در دسترس است، بـا شمارۀ ۳۳۷ در تاریخ ۲۴ ربیع‌الاول ۱۳۳۴ به چـاپ رسید.
[ویرایش]
[ویرایش]
•
تاره، مسعود، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ،برگرفته از مقاله «آفتاب، روزنامه» ص۳۸۸.
