|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[ویرایش] ۱ - موقعیت جغرافیاییاین حمام در خیابان شهید امیرحسین کریمی، کوچۀ شهید سید کاوه علوی، جنب تکیه دزاشیب (ه م) در منطقه ۱ شهرداری تهران واقع شده است. [ویرایش] ۲ - قدمت بناقدمت حمام دزاشیب با توجه به سبک معماری و شیوۀ ساخت بنای آن، به دورۀ صفویه که ساخت حمام‌ها رونق داشت، بازمی‌گردد. [ویرایش] ۳ - مالک بنابهسبب قدمت زیاد این حمام، از نام بانی و مالک آن آگاهی‌ای در دست نیست. [ویرایش] ۴ - تاریخچهدر میان اهالی محل این گونه شایع است که چشمان حسینقلی خان قاجار، بـرادر کوچک‌تر فتحعلی شاه (سل ۱۲۱۲-۱۲۵۰ ق/ ۱۷۹۷-۱۸۳۴ م)، که داعیۀ پادشاهی داشت، به دستور فتحعلی شاه در این حمام کور شده و وی در باغ نظر در شمیران در تبعید به سر می‌برده است. [ویرایش] ۵ - امکانات بناحمام تاریخی دزاشیب با مساحتی حدود ۴۰ مـ۲ مشتمل بر تون (آتش‌خانه)، سربینه (رخت‌کن)، گرم‌خانه با فضای کوچک، و دو نوره‌خانه و ۳ دوش و یک شاه‌نشین و یک خزانه است. [ویرایش] ۶ - ورودی بناورودی حمام مشتمل است بر درِ فلزی ساده‌ای که جایگزین در چوبی اولیه شده، با نعل درگاه قوسی با انحنای کم، و کتیبه‌ای شیشه‌ای که در یک قاب تخت ساده جای گرفته که با کاشی‌های سفید ساده‌ای پوشیده شده است. [ویرایش] ۷ - دلیل ساخت بنااین حمام به‌منظور سهولت سوارشدن جریان آب به سامانۀ آب‌رسانی آن، گرم‌شدن فضای داخل به هنگام زمستان، و استحکام بنا، پایین‌تر از سطح معابر اطراف ساخته شده، به شکلی که سقف حمام با کف کوچه هم‌تراز، و دسترسی به آن از طریق پله‌های متعددی امکان‌پذیر است. [ویرایش] ۸ - معماری بناپس از گذر از پله‌ها، فضای دالان‌مانندی وجود دارد که سقف آن به شکل خیمه، و با جناغی‌های زیبایی اجرا شده و در گذشته جای نشستن مسئول ادارۀ حمام و پیشخوان بوده است. این بخش که در جبهۀ شمالی حمام واقع شده، با یک نورگیر کوچک سقفی روشن می‌شود. در کنار این دالان، ۳ فضای مشابه وجود دارد که به‌عنوان سربینۀ حمام مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ۳ بخش که به شکل شاه‌نشین‌هایی با سقف جناغی ساخته شده‌اند، به دور یک فضای چهارگوش مرکزی قرار دارند. همچنین در این فضا حوض کوچک آب سردی وجود داشته که کسانی که برای استحمام می‌آمده‌اند، به هنگام بیرون آمدن از فضای حمام، پای خود را در آن فرومی‌کرده‌اند. در جداره‌های غرفه‌های سربینه هم شماری کمد فلزی وجود دارد. دیوارهای سربینه تا زیر جناغی‌های سقف و کاربندی‌ها با کاشی سفید نازک‌کاری شده است. فضای سربینه که فاقد هرگونه تزیینات مرسوم در حمام‌های قدیمی است، نورگیر کوچک مدوری را در میانۀ سقف خیمه‌ای‌شکل خود دارد که نور و هوای مناسب را به داخل می‌کشاند. سربینۀ حمام از طریق دالان و راهروی که در گوشۀ شمال غربی قرار دارد، به گرم‌خانه راه می‌یابد. پس از گذر از دالان، گرم‌خانه، خزینه و خلوتی‌ها وجود دارد. امروزه خزینۀ حمام به‌طور کامل تخریب، و به جای آن چند اتاقک مجهز به دوش ساخته شده است. [ویرایش] ۹ - دیگر بخش‌های بنااز دیگر بخش‌های این حمام تاریخی می‌توان به انبار سوخت، تیان، گودال جمع‌آوری خاکستر، دودکش و کانال‌های انتقال گرما به زیر گرم‌خانه اشاره کرد. [ویرایش] ۱۰ - تامین سوخت بناسوخت این حمام از آغاز تا دورۀ پهلوی اول از فضولات دامی، برگ درختان و چوب تأمین می‌شده، و پس از آن، به سامانه‌هایی با سوخت‌های متداول روز مجهز شده است. [ویرایش] ۱۱ - سامانه گرمایش بناسامانۀ گرمایش این حمام در انتهای غربی بنا واقع شده که درِ کوچکی هم از داخل کوچۀ شهید علوی به آن راه دارد. [ویرایش] ۱۲ - ورودی مخصوص بانواندر قسمت میانی بدنۀ خارجی این حمام که به شکل دیوار سراسری، جبهۀ شمالی را در بر گرفته، درِ فلزی کوچکی به چشم می‌خورد که گفته شده در گذشته درِ ورودی مخصوص بانوان بوده است، اما در حال حاضر مسدود است. [ویرایش] ۱۳ - پشت‌بام بناپشتبام این گرمابه با ورقه‌های فلزی به شکل شیروانی پوشانده شده و از تیرهای چوبی هم به‌عنوان نگهدارنده استفاده شده است. مصالح به‌کارگرفته‌شده در این بنا عبارت‌اند از: خشت کاه‌گل، تیرهای چوبی به‌عنوان سازه، ملاط ساروج، کاشی و جز آن‌ها که به‌طورکلی فاقد تزیینات خاص است. [ویرایش] ۱۴ - کاربری این بناکاربری این حمامْ عمومی، و از گذشته فعال، و مورد استفادۀ اهالی دزاشیب بوده است. حمام روزهایی به استحمام آقایان و روزهایی به استحمام بانوان اختصاص داشته است. [ویرایش] ۱۵ - اهمیت تاریخی بنااین حمام تاریخی به‌سبب حفظ سبک و شیوۀ معماری گذشته دارای اهمیتی خاص است، اما امروزه (۱۳۸۹ ش) به‌سبب رسیدگی نکردن و تخریب‌های ناشی از رطوبت، در حال نابودی کامل است؛ [ویرایش] ۱۶ - بازساری بناازهمینرو میراث فرهنگی استان تهران این بنا را به تملک خود درآورد و از آن پس، این حمام جهت مرمت و بازسازی و همچنین حفظ بنا تعطیل گردید. [۱]
تحقیقات میدانی مؤلف.
[۲]
«حمام دزاشیب، شاهد دشنۀ میرغضب بر چشمان برادر فتحعلی شاه»، خبرگزاری میراث فرهنگی (بش ).
[۳]
«دزاشیب»، کتاب اول (بش ).
[۴]
رکوعی، عزت‌الله، دزاشیب (دژ سفلى)، تهـران، ۱۳۸۳ ش.
[۵]
مـوسوی، رضا، «حمـام دزاشیب»، میراث فرهنگی تهران (بش ).
[۶]
Chn, www.chn.ir/ news/ Print/ ?Section= ۲ & id = ۲۲۰۱۶.
[۷]
Ketabeavval, www.ketabeavval.ir/ tehran/ ۱۳۹۲. aspx.
[۸]
Mirās ... , www.rezamousavi.com/ heritage/ article. php?id=۸.
[ویرایش] ۱۷ - پانویس
[ویرایش] ۱۸ - منبع• موسوی‌زاده، حسن، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «دزاشیب (حمام)»، ص۸۷۴. رده‌های این صفحه : بناهای تهران
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
