|
| ||||||||||||||||||||||||||||
[ویرایش] ۱ - موقعیت جغرافیاییپایگاه شمیران و بخش واکسیناسیون انستیتو پاستور ایران، واقع در تجریش، ابتدای خیابان شریعتی، نبش کوچۀ کاشف (شهید سلیمان‌زاده)، در محدودۀ منطقه ۱ شهرداری تهران. [ویرایش] ۲ - تاریخچه مالکخانۀ صبار فرمانفرماییان با مساحتی بیش از ۲۰۰‘۴ مـ۲ در زمینی که سابقاً بخشی از ضلع شرقی باغ رضوانیه بود، بنا شده است. باغ رضوانیه حدود ۰۰۰‘ ۳۰ مـ۲ مساحت داشت و اقامتگاه تابستانی شاهزاده عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما و زنان و فرزندان وی بود. فرمانفرما در ۱۳۰۸ ش این باغ را میان تعدادی از همسران و فرزندان خود تقسیم کرد. به این ترتیب، بخش شرقی باغ به فرزندان معصومه تفرشی که صبار نیز یکی از آن‌ها بود، تعلق گرفت (فرمانفرماییان؛ برای اطلاعات بیشتر، نک : ه د، رضوانیه). صبار فرمانفرماییان در ۱۲۹۱ ش در تهران متولد شد و در ۱۲سالگی، برای ادامۀ تحصیل به اروپا رفت و پس از تحصیل در رشتۀ پزشکی و دریافت مدرک پزشکی عمومی از دانشگاه ژنو به ایران بازگشت. او بعد از مرگ پدرش در ۱۳۱۸ ش، تحصیلات پزشکی خود را پی گرفت و در رشتۀ تخصصی بیماری مالاریا از دانشگاه لندن فارغ‌التحصیل شد؛ سپس دوباره به ایران بازگشت و به استخدام وزارت بهداری درآمد. او در وزارت بهداری به سمت مدیر برنامۀ کنترل مالاریای ایران منصوب شد. صبار فرمانفرماییان در مدت مدیریت بر برنامۀ کنترل مالاریای ایران با حمایت‌های مالی مؤسسۀ راکفلر توانست در مدت ۳ سال این بیماری را در سرتاسر ایران ریشه‌کن کند. فرمانفرماییان در۴ مرداد ۱۳۳۱ توسط دکتر محمد مصدق، نخست‌وزیر وقت، به‌عنوان کفیل وزارت بهداری انتخاب شد و تا ۱۸ خرداد ۱۳۳۲ در این سمت مشغول به کار بود؛ سپس به استانداری فارس منصوب شد و در دوران پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، به دعوت سازمان جهانی بهداشت (WHO)، به‌عنوان سرپرست برنامه‌های این سازمان در دفاتر بیروت و قاهره به انجام وظیفه پرداخت. از مهم‌ترین مأموریت‌های وی در این برنامه‌ها، مدیریت برنامۀ ریشه‌کنی مالاریا در آسیای جنوب شرقی، به‌ویژه در فیلیپین، کامبوج و ویتنام بود. از دیگر فعالیت‌های فرمانفرماییان می‌توان به ریاست انستیتو پاستور ایران از ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ ش، و نیز تدریس در دانشگاه‌های کشور اشاره کرد. صبار فرمانفرماییان سرانجام، در ۱۳۸۴ ش در تهران درگذشت و در گورستان بهشت زهرا به خاک سپرده شد. [۱]
قدسی، مهدی، تاریخچۀ انستیتو پاستور ایران، ص۱۳۱، تهران، ۱۳۵۰ ش.
[۲]
دولتهای ایران از میرزا نصرالله خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی، ادارۀ کل آرشیو، اسناد و موزۀ دفتر رئیس‌جمهور، ص۲۵۶-۲۵۷، تهران، ۱۳۷۹ ش.
[۳]
گزارش ثبتی: خانۀ صبار فرمانفرماییان، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، ص۹-۱۱، تهران، ۱۳۸۶ ش.
[۴]
فرمانفرماییان، علینقی، گفت‌وگو با مؤلف.
[ویرایش] ۳ - معمای بناخانۀ صبار فرمانفرماییان در شمیران، مشتمل بر ساختمان اصلی، ساختمان خدمتکاران، باغ و سردر تاریخی است. طراحی و معماری این مجموعه به‌جز سردر تاریخی آن، اثر ناصر بدیع، از معماران معاصر ایران است. نمای بیرونی و فضای داخلی تمام ساختمان‌ها از آجر زردرنگ، و فاقد هر گونه تزیینات است. ساختمان اصلی که محل سکونت صبار فرمانفرماییان بود، در منتها‌الیه شمال غربی باغ قرار گرفته است. این ساختمان در دو طبقه ساخته شده که طبقۀ اول آن حدود یک متر از سطح باغ بالاتر است؛ ازاین‌رو، در ضلع جنوبی آن زیرزمینی نیز ساخته شده است. ورودی اصلی ساختمان، در قسمت شرقی آن قرار دارد. در این بخش، چند پله امکان ورود به ساختمان، و نیز دسترسی به یک بالکن سراسریِ مشرف بر حیاط را فراهم می‌کند. همچنین، در میانۀ بنا، یک راهرو طولانی شرقی ـ غربی قرار دارد کـه ساختمان را به دو قسمت شمالی ـ جنوبی تقسیم می‌کند. قسمت جنوبی راهرو بخش خصوصی خانه، و شامل یک اتاق نشیمن، ۳ اتاق خواب، و بالکنی سرتـاسری است. قسمت شمالی نیز تالار پذیرایی، آشپزخانه، اتاق خدمتکاران و انبارها را در بر دارد. ضلع شرقی و جنوبی ساختمان را باغ احاطه کرده است. در ضلع غربی بنا، استخری بزرگ، و در ضلع شمالی، ساختمان خدمتکاران و یک گلخانه قرار دارد. درختان کهن‌سال باغ با بیش از ۶۰ سال عمر، در گذشته از قنات‌های مصطفى قلی‌خان، امامزاده صالح و کهریز سیراب می‌شدند؛ اما در سال‌های اخیر (دهۀ ۱۳۸۰ ش)، بسیاری از این درختان قطع شده‌اند و قنات‌هایی که این باغ را آبیاری می‌کردند نیز از بین رفته‌اند. سردر خانۀ صبار فرمانفرماییان تنها بخش باقی‌مانده از باغ رضوانیه است که دروازۀ اصلی آن به شمار می‌رفته است. این سردر از ۶ ستون توکار با سرستون‌های تزیین‌شده، و دو طاق‌نمای کوچک، و سقفی شیروانی تشکیل شده است. [۵]
گزارش ثبتی: خانۀ صبار فرمانفرماییان، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، ص۱۱-۱۲، تهران، ۱۳۸۶ ش.
[۶]
فرمانفرماییان، علینقی، گفت‌وگو با مؤلف.
همچنین ۴ باب مغازه که در ضلع شرقی ملک، و در خیابان شریعتی قرار دارد، جزئی از این ملک به شمار می‌آید.[ویرایش] ۴ - وقف خانه و باغصبار فرمانفرماییان اندکی پیش از مرگ، در ۱۳۸۴ ش، باغ و خانۀ خود را به منظور تأسیس درمانگاه تخصصی و واکسیناسیون علیه بیماری‌های مسری، و نیز احداث آزمایشگاه‌های تخصصی و تحقیقات پزشکی، وقف دائم انستیتو پاستور ایران کرد و چون همسر و فرزند نداشت، مقرر کرد که پس از او، تولیت این موقوفه بر عهدۀ رئیس وقت انستیتو پاستور ایران باشد. در زمان ریاست عبدالحسین روح‌الامینی نجف‌آبادی، انستیتو باغ موقوفۀ خاص را به شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو) واگذار کرد؛ شرکت مزبور نیز برای احداث ایستگاه متروی تجریش، درختان چنار کهن‌سال باغ را برید و بخش بزرگی از آن را از میان برد. [ویرایش] ۵ - وضعیت کنونی بنادر حال حاضر (۱۳۹۰ ش)، انستیتو پاستور ایران برخی از جلسات آموزشی و سمینارهای خود را در این محل برگزار می‌کند. در بخش‌هایی از بنا نیز مطابق خواست واقف، امور واکسیناسیون و آزمایشگاهی انجام می‌شود. [۷]
سیادت، داور (مدیر اداری انستیتو پاستور ایران)، مصاحبه با مؤلف.
هرچند خانۀ صبار فرمانفرماییان در ۱۳۸۶ ش توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به‌عنوان اثر تاریخی مهمی شناخته شده، اما تاکنون (۱۳۹۰ ش)، به ثبت نرسیده است. [ویرایش] ۶ - پانویس
[ویرایش] ۷ - منبع• مرادیان منفرد، علی‌محمد، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «خانه صبار فرمانفرماییان»، ص۱۱۵۰. رده‌های این صفحه : بناهای تاریخی تهران
|
||||||||||||||||||||||||||||
