|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[ویرایش] ۱ - موقعیت جغرافیاییاین محوطۀ باستانی از شرق به پارک قیطریه، از غرب به خیابان دکتر علی شریعتی، از شمال به تجریش و دزاشیب، و از جنوب به دروس و قلهک منتهی می‌شود. [۱]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، تهران سه‌هزارودویست‌ساله براساس کاوشهای باستان‌شناسی، ص۳۲، تهران، ۱۳۷۰ ش.
[۲]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، آثار تاریخی ایران، ص۷۰، تهران، ۱۳۸۰ ش.
[ویرایش] ۲ - کشف آثار باستانیکاوشهای رسمی باستان‌شناسی در این تپه توسط سیف‌الله کامبخش‌فرد در سالهای ۱۳۴۷-۱۳۵۰ ش صورت گرفت، در حالی که کشف اتفاقی نخستین آثار از این منطقه به ۱۲۷۹ ش / ۱۹۰۰ م بازمی‌گردد. بنا به اظهارات جان کرتیس، در مارس ۱۹۰۱، مجموعه‌ای از آثار باستانی توسط ارنست آملیوس رنی ــ که میان سالهای ۱۸۹۷-۱۹۰۰ م از کارمندان سفارت انگلستان در تهران بود ــ به موزۀ بریتانیا اهدا شد. (ص۳۲۳) براساس نخستین آمارهای ثبتی، این اشیاء در مارس ۱۹۰۰ در تپه‌ای ماسه‌ای نزدیک باغ ییلاقی انگلیسی‌ها در قلهک، نزدیک تهران کشف شده بودند. (همانجا) این مجموعه شامل ۳ شیء مفرغی، مربوط به اواخر هزارۀ ۲ ق‌م، و ۷ ظرف سفالی خاکستری‌رنگ، مربوط به عصر آهن اول (۱۲۰۰- ۱۵۰۰ ق‌م) بود. کرتیس معتقد است که این اشیاء شباهتی بسیار به اشیاء یافت‌شده از تپۀ قیطریه دارند و می‌توان چنین نتیجه گرفت که به احتمال فراوان، این اشیاء نیز از تپۀ قیطریه به دست آمده‌اند. [۳]
.Curtis,(۳۲۵-۳۲۶) J
[ویرایش] ۳ - کشف آثاری از گورستانپس از آن در ۱۳۱۸ ش، گوری باستانی توسط مقنیان و کارگران ساختمانی که مشغول کار بودند، در باغ مهدیقلی خان هدایت، از رجال دورۀ قاجار و پهلوی اول، در دروس کشف گردید و تعدادی ظروف از این گور به دست آمد که با مداخلۀ موزۀ ایران باستان، نیمی از آن‌ها به صاحب باغ واگذار شد و نیمی دیگر به موزه انتقال یافت. [۴]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، تهران سه‌هزارودویست‌ساله براساس کاوشهای باستان‌شناسی، ص۶، تهران، ۱۳۷۰ ش.
در اواخر پاییز ۱۳۳۷ ش، در حین ساخت‌وساز ساختمان در تپه قیطریه، آثاری از گورستانی ۲۰۰‘ ۳ساله کشف شد که با پیگیری‌های لازم، کامبخش‌فرد از طرف ادارۀ کل باستان‌شناسی و فرهنگ عامه به‌عنوان سرپرست هیئت باستان‌شناسی، مأموریت یافت تا در این تپه به کاوش بپردازد. [۵]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، تهران سه‌هزارودویست‌ساله براساس کاوشهای باستان‌شناسی، ص۶، تهران، ۱۳۷۰ ش.
این کاوش‌ها میان سالهای ۱۳۴۷-۱۳۵۰ ش ادامه یافت، اما تنها گزارش حفاری‌های سالهای ۱۳۴۷- ۱۳۴۸ ش ارائه گردید. [۶]
.Curtis,(۳۲۶) J
محوطۀ کاوش‌شده در این تپه با مساحتی حدود ۰۰۰‘۵ مـ۲، در بخش جنوبی باغ خانم صارم‌الدوله قرار داشت. [۷]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، تهران سه‌هزارودویست‌ساله براساس کاوشهای باستان‌شناسی، ص۳۵، تهران، ۱۳۷۰ ش.
[۸]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، آثار تاریخی ایران، ص۷۲، تهران، ۱۳۸۰ ش.
[۹]
ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۲، ص۶۸۷، تهران، ۱۳۷۴ ش.
در طی این حفاریها، ۳۵۰ گور باستانی کشف گردید که همۀ آن‌ها در عمقی میان ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر از سطح تپه قرار داشتند؛ از این گورها ۵۰۰‘۲ ظرف و تعدادی ابزار و زیورآلات مفرغی به دست آمد. [۱۰]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، نگاهی به تهران در سه‌هزار سال پیش، ص۱۰-۱۱، تهران، ۱۳۸۰ ش.
گورستان کشف‌شده در این تپه بسیار وسیع بود و مساحتی بالغ بر ۰۰۰‘۱۵ مـ۲ را در بر می‌گرفت که این خود می‌تواند شاهدی بر اقامت طولانی‌مدت در این منطقه باشد. [۱۱]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، نگاهی به تهران در سه‌هزار سال پیش، ص۱۸۰، تهران، ۱۳۸۰ ش.
[ویرایش] ۴ - خاک تپهخاک تپۀ قیطریه از بقایای آبرفتی و توأم با آهک است، به گونه‌ای که به نظر می‌رسد از گذشته‌های دور و دورۀ باستان نیز قابل کشت و زراعت نبوده است، و شاید به همین سبب، گذشتگان این تپه را به گورستان اختصاص داده بودند. میزان آهک موجود در خاک این تپه به قدری است که بیشتر آثار سفالی کشف‌شده از گورهای آن، دارای قشری از آهک است که به‌سختی زدوده می‌شدند. [۱۲]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، تهران سه‌هزارودویست‌ساله براساس کاوشهای باستان‌شناسی، ص۳۳، تهران، ۱۳۷۰ ش.
[۱۳]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، آثار تاریخی ایران، ص۷۰-۷۱، تهران، ۱۳۸۰ ش.
[۱۴]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، نگاهی به تهران در سه‌هزار سال پیش، ص۱۰، تهران، ۱۳۸۰ ش.
[ویرایش] ۵ - سفال‌های کشفشدهعمده سفال‌های کشف‌شده در تپۀ قیطریه از نوع سفال سیاه ـ خاکستری لوله‌دار و پایه‌دار با نقش داغ‌دار است که این نوع سفال پیش از آن نیز از دروس، چیذر و همچنین تپه حصار دامغان، خوروین، سیلک کاشان، گیان نهاوند، حسنلوی آذربایجان و گوی‌تپۀ اورمیه به دست آمده بود و با آن‌ها قابل مقایسه است. [۱۵]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، «کاوش در قبور باستانی قیطریه»، باستان‌شناسی و هنر ایران، ص۶۱-۶۶، نیز ۱۸۰، تهران، ۱۳۴۸ ش، شم ۲.
[۱۶]
Young,(۷۲) T. C.
[۱۷]
طلایی، حسن، باستان‌شناسی و هنر ایران در هزارۀ اول قبل از میلاد، ص۱۱۷-۱۲۵، تهران، ۱۳۸۷ ش.
به عقیدۀ برخی از باستان‌شناسان، این نوع ظروف توسط اقوامی که به‌سبب فشارهای خارجی به سمت غرب و جنوب غربی رانده شده‌اند، از شمال و شمال شرقی به ایران وارد شده است که این نظر، ویرانی تپه‌حصار دامغان را نیز توجیه می‌کند. [۱۸]
Ghirshman,(۷۰-۷۱) R.
احتمال آن وجود دارد که این اقوام تیره‌ای از اقوام هندوایرانی بوده‌اند که در اواخر هزارۀ ۲ ق‌م، از شرق و غرب دریای مازندران به ایران وارد شده، و در این سرزمین سکنا گزیده باشند. [۱۹]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، «کاوش در قبور باستانی قیطریه»، باستان‌شناسی و هنر ایران، ص۶۱، نیز ۱۸۰، تهران، ۱۳۴۸ ش، شم ۲.
افزون بر ظروف سیاه ـ خاکستری، نمونه‌های پراکنده‌ای از سفال‌های قرمز با نقوش سیاه تمدن چشمه علی نیز در این تپه یافت شد که این امر می‌تواند دلیلی بر وجود تمدنی کهن‌تر با قدمتی در حدود ۰۰۰‘۶ سال، در این ناحیه باشد. [۲۰]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، «کاوش در قبور باستانی قیطریه»، باستان‌شناسی و هنر ایران، ص۶۷، تهران، ۱۳۴۸ ش، شم ۲.
[ویرایش] ۶ - دفن اموات در گورستاندفن اموات در این گورستان به‌صورت جنینی با دست و پای جمع‌شده و چمباتمه‌ای انجام می‌شده است، در حالی که نحوۀ قرارگرفتن آن‌ها تابع هیچ قاعده‌ای نبوده، و گاهی به سوی شرق و گاهی به سوی غرب صورت می‌گرفته است. این امر فرضیه‌ای را به ذهن متبادر می‌کند که برپایۀ آن، در این تپه مردگان را در جهت تابش خورشید دفن می‌کردند، ضمن آنکه نقش خورشید به‌صورت ۴ دایرۀ موازی و تودرتو بر روی ظروف این تپه نیز خود می‌تواند نشان‌دهندۀ اهمیتی باشد که این مردمان برای خورشید قائل بوده‌اند. [۲۱]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، «کاوش در قبور باستانی قیطریه»، باستان‌شناسی و هنر ایران، ص۶۱، نیز ۱۸۰، تهران، ۱۳۴۸ ش، شم ۲.
[۲۲]
ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۲، ص۶۸۷، تهران، ۱۳۷۴ ش.
کشف دکمه‌های لباس، سنجاق و زیورآلات و حتى خنجرهایی که احتمالاً همراه متوفا بوده، گواهی است بر این مدعا که ساکنان این تپۀ باستانی اموات خود را با لباس دفن می‌کردند. [۲۳]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، نگاهی به تهران در سه‌هزار سال پیش، ص۱۱، تهران، ۱۳۸۰ ش.
[۲۴]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، «کاوش در قبور باستانی قیطریه»، باستان‌شناسی و هنر ایران، ص۶۵، تهران، ۱۳۴۸ ش، شم ۲.
[۲۵]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، آثار تاریخی ایران، ص۷۸، تهران، ۱۳۸۰ ش.
در این گورها کنار مردگان، ظروف سفالینِ پر از غذای خشک‌شده و استخوان حیوانات اهلی مانند گوسفند وجود داشته است؛ ازاین‌رو، به نظر می‌رسد که این مردم به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشته‌اند. افزون بر این، سرنیزه‌هایی برنزی را در کنار مردگان رو به آسمان قرار می‌دادند تا بدین وسیله از متوفا دفاع کرده باشند. [۲۶]
ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۲، ص۶۸۵-۶۸۶، تهران، ۱۳۷۴ ش.
براساس اظهارات حفار این تپه، تعداد سفال‌های دفن‌شده در هر گور میان ۵ تا ۲۰ قطعه بوده است؛ [۲۷]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، «کاوش در قبور باستانی قیطریه»، باستان‌شناسی و هنر ایران، ص۱۸۰، تهران، ۱۳۴۸ ش، شم ۲.
اما در بیشتر این گورها تعداد این ظروف به طور میانگین ۷ تا ۸ قطعه شمارش شده، و از آنجا که تعداد سفال‌های اهداشده توسط رنی به موزۀ بریتانیا نیز ۷ قطعه بوده، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که این ظروف هم تماماً از یک گور به دست آمده است. [۲۸]
.Curtis,(۳۲۷) J
[ویرایش] ۷ - قدمت گورستانبه طور کلی، این گورستان تنها دارای یک لایه، و دوره‌ای ۲۰۰ تا ۳۰۰ساله متعلق به ۰۰۰‘ ۳ تا ۲۰۰‘ ۳ سال پیش از زمان ما است. [۲۹]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، «کاوش در قبور باستانی قیطریه»، باستان‌شناسی و هنر ایران، ص۱۸۰، تهران، ۱۳۴۸ ش، شم ۲.
[۳۰]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، آثار تاریخی ایران، ص۷۶، تهران، ۱۳۸۰ ش.
[ویرایش] ۸ - کشف آثار معماریدر این تپۀ باستانی هیچ‌گونه آثار معماری به دست نیامده است، مگر در محوطۀ مقابل دیوار شرقی بوستان قیطریه که به نظر می‌رسد ساکنان باستانی آن، اختلاف سطح در صخره‌های طبیعی و سنگی این منطقه را برای استقرار خیمه‌های خود مسطح و هموار کرده‌اند. از این امر، چنین می‌توان نتیجه‌گیری کرد که ساکنان این منطقـه تـا دو ـ سه سـده پس از استقرار، به ساخت بنا نپرداخته، و به زندگی شبـانی و دامداری خود ادامه داده‌اند. [۳۱]
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، تهران سه‌هزارودویست‌ساله براساس کاوشهای باستان‌شناسی، ص۳۶، تهران، ۱۳۷۰ ش.
[ویرایش] ۹ - پانویس
[ویرایش] ۱۰ - منبع• اکبری، مهسا، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «تپه باستانی قیطریه»، ص۱۲۶۴. رده‌های این صفحه : تپه های اطراف تهران
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
