آگاهی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آگاهی āgāhī، محله‌ای واقع در جنوب مرکزی تهران، در ناحیۀ ۴ منطقۀ ۱۱ شهرداری.
[ویرایش]
محلۀ آگاهی از شمال، به
خیابان مولوی حدفاصل
چهارراه وحدت اسلامی (
شاهپور سابق) تا
میدان رازی (
گمرک سابق)؛ از شرق، به
خیابان وحدت اسلامی حدفاصل
چهارراه وحدت اسلامی تا
خیابان مختاری؛ از جنوب، به خیابان مختاری حدفاصل خیابان وحدت اسلامی تا
خیابان کارگر جنوبی (سی‌متری سابق)؛ و از غرب، به خیابان کارگر جنوبی حدفاصل خیابان مختاری تا میدان رازی محدود است.
محلۀ یادشده همچنین از شمال به
محله قلمستان، از شرق به
محله خانی‌آباد در
منطقه ۱۲ شهرداری، از جنوب به
محله راه‌آهن، و از غرب به
محله انبار نفت محدود است.
[ویرایش]
محدوده‌ای که امروزه محلۀ آگاهی در آن واقع است، تا پیش از برچیده‌شدن
حصار شاه‌تهماسبی در ۱۲۸۴ ق/ ۱۸۶۷ م، بیرون از
حصار تهران واقع بود و در مجاورت ضلع جنوب غربی تهران قدیم، در اراضی بایری پایین‌تر از دروازه‌قزوین جای داشت.
در همـان سال، به دستور
ناصرالدین شاه حصاری جدید بر گرد تهران کشیده، و بر وسعت شهر افزوده شد. محدودۀ تهران برپایۀ
حصار ناصری، از غرب تا خیابان کارگر کنونی امتداد یافت و بدین‌ترتیب، زمینهایی که بعدها محلۀ آگاهی در آن شکل گرفت، به بخشی از زمینهای درون حصار جدید تهران بدل شد.
[ویرایش]
در
نقشه نجم‌الدوله از تهران، که در ۱۳۰۹ ق/ ۱۸۹۲ م، به چاپ رسیده است، این زمینها با نام
اراضی متعلق به وزیر،
مزرعه متعلق به وزیر و
سبزی‌کاری وزیر، در منتهاالیه جنوب غربی تهران، درون حصار ناصری جـانمایی شده است.
[ویرایش]
منظور از وزیر در این نقشه
میرزا عیسی،وزیر
دارالخلافه تهران است. وی به‌همراه
میرزا یوسف مستوفی‌الممالک، مأمور کندن خندق جدید تهران شدند. قرار بر این بود تا در برابر هزینه‌های کندن خندق جدید، که این دو تقبل کرده بودند، تکه‌زمینهایی بایر که داخل حصار جدید شهر قرار می‌گرفت، به آنان تعلق گیرد.
زمینهای محلۀ آگاهی نیز از جملۀ زمینهایی بود که به میرزا عیسای وزیر تعلق گرفت..
[ویرایش]
برپایۀ «نقشۀ نجم‌الدوله»، این زمینها از شمال، به
خیابان دروازه‌گمرک؛ از شرق، به
خیابان دروازه خانی‌آباد؛ از جنوب، به ضلع جنوبی
خندق؛ و از غرب، به ضلع غربی خندق و دروازه‌گمرک محدود می‌شد.
حدوده‌ای که منطبق با محلۀ آگاهی کنونی است.در زمان ترسیم «نقشۀ نجم‌الدوله»، اراضی عیسى خان وزیر یکپارچه بوده است و اثری از کوچه و خیابان در آن دیده نمی‌شود.
[ویرایش]
در نقشه‌ای از تهران که ناشری آلمانی آن را در ۱۳۳۲ ق/ ۱۹۱۴ م در پنجمین سال سلطنت
احمد شاه قاجار چاپ کرد، این اراضی همچنان بایر و فاقد بافت مسکونی بوده است.
[ویرایش]
در سال ۱۳۰۴ ش/ ۱۹۲۵ م، مقارن با نخستین سال سلطنت
رضا شاه پهلوی، نقشه‌ای موسوم به
نقشه نمایش مدارس، برحسب دستور
اداره تفتیش وزارت معارف ترسیم شد که در آن، مدرسه‌های
فلاحت(بعدها
شاهپور)،
بنات رهرویه و
حکیم نظامی در شمال و شمال شرقی اراضی متعلق به عیسى خان وزیر و در مجاورت خیابانهای خـانی‌آبـاد و گمرک جانمـایی شده است.
[ویرایش]
در سال ۱۳۰۹ ش مصادف با پنجمین سال سلطنت رضا شاه پهلوی، نقشه‌ای جدید از تهران کشیده شد که طبق آن، اراضی عیسى خان وزیر دستخوش تغییراتی چند شد؛
خیابان مدرسه فلاحت از جنوب به شمـال ــ از محل خندق تا خیابان گمرک ــ و
خیابان پهلوی (
ولیعصر کنونی) نیز از جنوب به شمال کشیده شده است. افزون‌برآن،
خیابان مختارالسلطنه (منسوب به
کریم خان مختارالسلطنه از وزیران نظمیه دارالخلافه تهران در
دوره قاجار)، که بعدها به خیابان مختاری مشهور شد، غرب و شرق این اراضی را به هم متصل می‌کند. افزون‌برآن، ادارۀ گمرک در مجاورت خیابان مدرسۀ فلاحت جانمـایی شده است.
تا این زمان، حصار ناصری هنوز برگرد تهران وجود داشت، تااینکه در ۱۳۱۱ ش/ ۱۹۳۲ م، این حصار برچیده شد و وسعت تهران به‌تدریج افزون گشت.
[ویرایش]
در سال ۱۳۱۶ ش/ ۱۹۳۷ م، نقشۀ طرح مصوب توسعۀ تهران ترسیم شد، که در آن، توسعۀ شهر مشهود است. این نقشه نشان می‌دهد که اراضی و مزرعه عیسى خان وزیر تخریب شده، و کوچه و خیابان‌کشیهای بسیاری در آن به انجـام رسیده، یا در دست انجام بوده است.
[ویرایش]
محدودۀ محلۀ کنونی آگـاهی در این دوره به‌عنوان بخشی از
محله امیریه و
منیریه، به منطقه‌ای اعیان‌نشین تبدیل شده بود که بسیاری از رجال صاحب‌منصب حکومت در آن سکونت داشتند.
[ویرایش]
در نقشۀ راهنمای تهران و اطراف آن، ترسیم‌شده در ۱۳۲۳ ش/ ۱۹۴۴ م، در خیابان شاهپور و در محل ادارۀ گمرک،
اداره ژاندارمری جانمایی شده است.
بر این اساس می‌توان گفت که هستۀ اولیۀ تشکیلات ژاندارمری (بعدها آگاهی) که در اواخر عهد قاجار شکل گرفته بود، در
دوره پهلوی اول و در دهۀ ۱۳۱۰ ش کامل و مستقل شد.
[ویرایش]
در نقشۀ ترسیمی از تهران در حدود سال ۱۳۴۷ ش/ ۱۹۶۸ م، از محدودۀ مذکور با عنوان محوطۀ
پادگان ژاندارمری کل کشور نام برده شده است.
[ویرایش]
بافت جمعیتی محدودۀ یادشده که بعدها به محلۀ آگاهی مشهور شد، متشکل از بازاریها، فرماندهان ارتش، شهربانی و ژاندارمری بوده است، اما امروزه (۱۳۹۵ ش) به محل سکونت قشر متوسط جامعه بدل شده است و ساکنان آن بیشتر آذریها، فراهانیها و قره‌قانیها هستند. تا پیش از
انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ ش/ ۱۹۷۹ م، ارمنیان نیز در این محله ساکن بوده‌اند؛ اما پس از پیروزی انقلاب از شمار آنان کاسته شد.
[ویرایش]
از بناهای قدیم در این محله می‌توان از
اداره آگاهی،
مسجد ایروانی،
میدان گمرک،
بیمارستان پارسا و
گاراژ اتوتوکل نام برد.
مسجد ایروانی تا پیش از احداث آن در ۱۳۲۵ ش/ ۱۹۴۶ م، باغچه‌ای متعلق به حاج لطفعلی بود، که در آن نهال برای فروش پرورش می‌داد. وی بخشی از این باغچه را وقف مسجد کرد و شماری از صنف لولافروشان به اتفاق دو فرد تبریزی در خرید زمین و ساخت مسجد، قدم پیش نهادند و با کمک
آیت‌الله ایروانی، که در پشت این باغچه منزل داشت، آن را ساختند. سقاخانه‌ای نیز در
کوچه لشکری‌نژاد واقع در
خیابان افرادی وجود دارد که تاریخ ساختش، ۱۳۲۸ ش ذکر شده است.
[ویرایش]
از افراد مشهور ساکن در این محله می‌توان از
پهلوان محمود فرج تبریزی (ز ۱۲۹۸ ش)، ا
حمد حسین پهلوان،
دکتر سور راهی و
دکتر امین صادقیه(مؤسس بیمارستان پارسا) نام برد.
[ویرایش]
محلۀ آگاهی اکنون به‌سبب قرارگرفتن در محدودۀ اصلی طرح ترافیک از یک‌سو، و یک‌طرفه‌شدن خیابانهای اصلی آن از سوی دیگر، در مرزهای محله، شاهد بار ترافیکی سنگینی است.
[ویرایش]
خیابانهای اصلی محلۀ آگاهی عبارت‌اند از:
مولوی،
کارگر جنوبی،
وحدت اسلامی،
شوش و
مختاری. دو میدان اصلی محله نیز
راه‌آهن و
گمرک اند.
[ویرایش]
از کمبودهـای محلۀ آگـاهی، نبود فضای سبز و فضاهای تفریحی و ورزشی است.
[ویرایش]
[ویرایش]
•
مرادخانی، امیرحسین، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ،برگرفته از مقاله «آگاهی» ص۴۴۲.
