|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[ویرایش] ۱ - نسبآقابزرگ در تهران زاده شد. پدر و پدربزرگش از روحانیان این شهر بودند. جد بزرگش، حاج محسن، بازرگان بود و به یاری منوچهر خان معتمدالدولۀ گرجی، نخستین چاپخانۀ ایران را بنیـاد نهاده بود. [۱]
منزوی، علینقی، « الذریعة و آقابزرگ تهرانی»، آینده، ص ۲۴۷، تهران، ۱۳۵۹ ش.
[۲]
عبدالرحیم، محمدعلی، شیخ الباحثین آغابزرگ الطهرانی، ص ۱۳، نجف، ۱۳۹۰ ق.
[۳]
انصاری، محمدعلی، مقدمه بر توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهادِ آقابزرگ، ص ۵۵- ۵۷، قم، ۱۴۰۱ ق/ ۱۹۸۱ م.
[ویرایش] ۲ - تحصیلاتاو تحصیلات مقدماتی خود را در مدرسۀ دانگی آغاز کرد و در مدرسۀ پامنار و سپس در مدرسۀ فخریه (مروی) ادامه داد. ادبیات عرب را نزد شیخ محمدحسین خراسانی و شیخ محمدباقر معزالدوله، منطق را نزد میرزا محمد قمی، سطوح اصول را نزد سید عبدالکریم مدرسی، سید محمدتقی تنکابنی و شیخ محمدتقی نهاوندی، و سطوح فقه را نزد میرزا محمدتقی گَرَکانی و شیخ علی‌نور ایلکایی آموخت و اندکی ریاضیات نیز نزد میرزا ابراهیم زنجانی فراگرفت. همچنین به مطالعاتی در تاریخ ادبیات و رجال حدیث پرداخت. [۴]
منزوی، علینقی، « الذریعة و آقابزرگ تهرانی»، آینده، ص ۲۴۸ ، تهران، ۱۳۵۹ ش.
[۵]
عبدالرحیم، محمدعلی، شیخ الباحثین آغابزرگ الطهرانی، ص ۱۵-۱۶، نجف، ۱۳۹۰ ق.
[۶]
انصاری، محمدعلی، مقدمه بر توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهادِ آقابزرگ، ص ۵۶-۵۸، قم، ۱۴۰۱ ق/ ۱۹۸۱ م.
وی در ۱۰ جمادی‌الآخر ۱۳۱۵ ق/ ۶ نوامبر ۱۸۹۷ م، به قصد ادامۀ تحصیل به نجف رفت و از این تاریخ تا ۱۳۲۹ ق/ ۱۹۱۱ م در این شهر نزد حاج میرزا حسین نوری، شیخ محمد طٰه نجف، سید مرتضى کشمیری، حاج میرزا حسین میرزا خلیل، آخوند ملا محمدکاظم خراسانی، سید احمد حائری تهرانی، میرزا محمدعلی چهاردهی، سید محمدکاظم یزدی و شیخ‌الشریعۀ اصفهانی به کسب دانش پرداخت. [۷]
منزوی، علینقی، « الذریعة و آقابزرگ تهرانی»، آینده، ص ۲۴۸- ۲۴۹، تهران، ۱۳۵۹ ش.
[۸]
عبدالرحیم، محمدعلی، شیخ الباحثین آغابزرگ الطهرانی، ص ۱۶-۱۷، نجف، ۱۳۹۰ ق.
[۹]
انصاری، محمدعلی، مقدمه بر توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهادِ آقابزرگ، ص ۵۶-۵۸، قم، ۱۴۰۱ ق/ ۱۹۸۱ م.
[۱۰]
حکیمی، محمدرضا، شیخ آقـابزرگ تهرانی،ص ۵- ۶، تهران، ۱۳۳۵ ش.
[ویرایش] ۳ - تدوین الذریعهآقابزرگ در ۱۳۲۹ ق، به کاظمین رفت و به‌منظور تدوین بزرگ‌ترین دائرةالمعارف کتاب‌شناسی شیعی، یعنی الذریعة الى تصانیف الشیعة به تحقیق و تتبع پرداخت. چندی بعد به سامرا رفت و ضمن ادامۀ کار خود در آنجا، در مجلس درس میرزا محمدتقی شیرازی نیز حاضر شد. در ۱۳۳۵ ق/ ۱۹۱۷ م، به کاظمین بازگشت، دو سال در آنجا ماند و دوباره به سامرا رفت. در ۱۳۵۴ ق/ ۱۹۳۵ م، به نجف بازگشت و به‌منظور چاپ الذریعة، چاپخانه‌ای به نام مطبعة السعاده بنیاد نهاد، اما دولت پادشاهی عراق به بهانه‌های گوناگون مانع کار وی گردید. شیخ جلد نخستین الذریعة را در مطبعة الغرى به چاپ رساند، اما انتشار آن، بازهم در نتیجۀ مخالفت دولت عراق ۶ ماه به تعویق افتاد [۱۱]
منزوی، علینقی، « الذریعة و آقابزرگ تهرانی»، آینده، ص ۲۵، تهران، ۱۳۵۹ ش.
[۱۲]
عبدالرحیم، محمدعلی، شیخ الباحثین آغابزرگ الطهرانی، ص ۱۷-۱۸، نجف، ۱۳۹۰ ق.
[۱۳]
انصاری، محمدعلی، مقدمه بر توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهادِ آقابزرگ، ص ۵۹-۶۰، قم، ۱۴۰۱ ق/ ۱۹۸۱ م.
[۱۴]
حکیمی، محمدرضا، شیخ آقـابزرگ تهرانی،ص ۶، تهران، ۱۳۳۵ ش.
آقابزرگ برای تدوین و تکمیل این دائرةالمعارف به سفرهای طولانی نیز پرداخت. او از بیشتر کتابخانه‌های عمومی عراق، ایران، سوریه، فلسطین، مصر و حجاز، و بسیاری از کتابخانه‌های خصوصی در این کشورها دیدن کرد و به بررسی کتب آنها پرداخت. [۱۵]
منزوی، علینقی، « الذریعة و آقابزرگ تهرانی»، آینده، ص ۲۴۹، تهران، ۱۳۵۹ ش.
فراهم‌شدن دائرةالمعارفی مانند الذریعة، آرزوی بسیاری از دانشمندان شیعی بود. جای خالیِ فهرست آثار نویسندگان شیعی، از مدت‌ها پیش احساس می‌شد. در فهرست‌های مشابه از آثار دانشمندان مسلمان که پژوهشگران دیگر مذاهب آن را تدوین می‌کردند، به آثار بزرگان شیعه بی‌اعتنایی می‌شد. در همین اواخر جرجی زیدان، ادیب مسیحی عرب، در تاریخ آداب اللغة العربیة، نقش شیعه را در بنای فرهنگ اسلامی بسیار اندک شمرده بود. این امر بر فقهای شیعه گران افتاد و تنی چند از آنـان گرد هم آمدند و ۳ تن از ایشان به قصد معرفی دانشمندان این مذهب و آثار آنان و دفع دعوی باطل جرجی زیدان وظایفی بر عهده گرفتند. شرح نقش شیعیان در علوم اسلامی به سید حسن صدر واگذار شد و وی در کتاب تأسیس الشیعة الکرام لفنون الاسلام، به این کار پرداخت. شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء در بیان نادرستی‌ها و لغزش‌های کتاب جرجی زیدان، نگارشِ المراجعات الریحانیة و النقود و الردود را آغاز کرد و آقابزرگ تألیف الذریعة را بر عهده گرفت. سید حسن صدر همچنین بر آن بود تا نام‌های بزرگان شیعه را در مجموعه‌ای با عنوان وفیات الاعلام من الشیعة الکرام گرد آورد، اما تنها به اندکی از این کار توفیق یافت که به ۳ سدۀ نخستین تاریخ اسلام مربوط می‌شد. [ویرایش] ۴ - تدوین اعلام الشیعةآقـابزرگ دنبـالۀ کـار سید حسن را گرفت و تدوین دائرةالمعارف رجالی بزرگی را شامل نام‌های عالمان شیعه، از سدۀ ۴ تا ۱۴ ق/ ۱۰ تا ۲۰ م آغاز کرد. وی ابتدا برای این مجموعه، عنوان کلی وفیات الاعلام بعد غیبة الامام را برگزید و چون در مجلدات مربوط به سدۀ ۱۴ ق/ ۲۰ م ذکر نام‌های علمای زنده را نیز مصلحت شمرد، آن عنوان را به طبقات اعلام الشیعة تغییر داد. [۱۶]
منزوی، علینقی، « الذریعة و آقابزرگ تهرانی»، آینده، ص ۲۵۱- ۲۵۲، تهران، ۱۳۵۹ ش.
[۱۷]
عبدالرحیم، محمدعلی، شیخ الباحثین آغابزرگ الطهرانی، ص ۲۹-۴۰، نجف، ۱۳۹۰ ق.
[۱۸]
حکیمی، محمدرضا، شیخ آقـابزرگ تهرانی،ص ۲۱- ۲۷، تهران، ۱۳۳۵ ش.
[ویرایش] ۵ - اجازه نقل حدیثآقابزرگ از بسیاری از محدثان مذاهب گوناگون اجازۀ نقل حدیث یافته بود؛ از آن جمله‌اند: میرزا حسین نوری، سید محمدعلی شاه‌عبدالعظیمی، شیخ علی خاقانی، شیخ محمدصالح آل‌طعان بحرانی، شیخ موسى کرمانشاهی، سید ابوتراب خوانساری، شیخ علی کاشف‌الغطاء، سید حسن صدر، شیخ محمدعلی ازهری مالکی (رئیس مدرسان مسجدالحرام)، شیخ عبدالوهاب شافعی (امام جماعت مسجدالحرام)، شیخ ابراهیم بن احمدالاحمدی (از فقهای مدینه)، شیخ عبدالقادر طرابلسی (مدرس حرم شریف) و شیخ عبدالرحمان علیش حنفی (مدرس الازهر). در میان بزرگانی که از او اجازۀ نقل گرفته‌اند، این علما شایان ذکرند: حاج‌آقا حسین بروجردی، عبدالحسین شرف‌الدین عاملی، شیخ عبدالحسین امینی، سید عبدالهادی شیرازی، شیخ محمدرضا آل‌یاسین، شیخ محمدحسن مظفر، سید هبةالدین شهرستانی، میرزا محمدعلی اردوباری، سید محمدحسین طباطبایی، سید محمدصادق بحرالعلوم و سید شهاب‌الدین مرعشی. [ویرایش] ۶ - ازدواج و فرزندانآقابزرگ دو بار ازدواج کرد و دارای ۵ پسر و ۴ دختر شد. [۱۹]
منزوی، علینقی، « الذریعة و آقابزرگ تهرانی»، آینده، ص ۲۴۹، تهران، ۱۳۵۹ ش.
[۲۰]
عبدالرحیم، محمدعلی، شیخ الباحثین آغابزرگ الطهرانی، ص ۲۲-۲۳، نجف، ۱۳۹۰ ق.
[۲۱]
حکیمی، محمدرضا، شیخ آقـابزرگ تهرانی،ص ۱۷- ۱۸، تهران، ۱۳۳۵ ش.
[ویرایش] ۷ - وفاتوی پس از یک بیماری طولانی در نجف اشرف درگذشت و برطبق وصیتش، در کتابخانۀ خود که آن را برای استفادۀ علما و طلاب وقف کرده بود، به خاک سپرده شد. [۲۲]
خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، ج ۲، ص ۲۶۱- ۲۶۲، بغداد، ۱۹۶۵ م.
[ویرایش] ۸ - آثارشمهمترین آثار آقابزرگ از این قرار است: ۱. الذریعة الى تصانیف الشیعة، شامل ۲۶ جلد که جزء نهم آن در ۴ مجلد است، و میان سال‌های ۱۳۵۷-۱۳۹۷ ق/ ۱۹۳۸-۱۹۷۷ م در نجف و بیروت به چاپ رسیده است. ۲. طبقات اعلام الشیعة، شامل ۱۱ جزء بدین‌ترتیب: نوابغ الرواة فی رابعة المآت، بیروت، ۱۳۹۱ ق/ ۱۹۷۱ م؛ النابس فی القرن الخامس، بیروت، ۱۳۹۱ ق/ ۱۹۷۱ م؛ الثقاة و العیون فی سادس القرون، بیروت، ۱۳۹۲ ق/ ۱۹۷۲ م؛ الانوار الساطعة فی المائة السابعة، بیروت، ۱۳۹۲ ق/ ۱۹۷۲ م؛ الحقایق الراهنة فی المائة الثامنة، بیروت، ۱۳۹۲ ق/ ۱۹۷۲ م؛ الضیاء اللامع فی عباقرة القرن التاسع، تهران، ۱۳۶۲ ش؛ احیاء الداثر فی مآثر اهل القرن العاشر، دانشگاه تهران؛ الروضة النضرة فی تراجم علماء المائة الحادیة عشرة، تهران، ۱۳۷۲ ش؛ الکواکب المنتثرة فی القرن الثانی بعد العشرة (خطی)؛ الکرام البررة فی القرن الثالث بعد العشرة، نجف، ۱۳۷۳-۱۳۷۷ ق/ ۱۹۵۴- ۱۹۵۸ م؛ نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، نجف، ۱۳۷۳ ق. ۳. مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، تهران، ۱۳۳۷ ش. ۴. المشیخة، نجف، ۱۳۵۶ ق/ ۱۹۳۸ م. ۵. هدیة الرازی الی المجدد الشیرازی، کربلا، ۱۳۸۳ ق/ ۱۹۶۳ م. ۶. النقد اللطیف فی نفی التحریف عن القرآن الشریف (خطی). ۷. توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهاد، قم، ۱۴۰۱ ق/ ۱۹۸۱ م. ۸. تفنید قول العوام بقدم الکلام (خطی). ۹. ذیل المشیخة، نجف، ۱۳۵۵ ق/ ۱۹۳۷ م. ۱۰. ضیاء المفازات فی طرق مشایخ الاجازات (خطی). ۱۱. اجازات الروایة و الوراثة فی القرون الاخیرة الثلاثة (خطی). ۱۲. حیات الشیخ الطوسی، نجف، ۱۳۷۶ ق/ ۱۹۵۶ م (همچنین در مقدمۀ تفسیر التبیان چاپ شده است: بیروت، دار احیاء التراث العربی). ۱۳. مستدرک کشف الظنون یا ذیل کشف الظنون، تهران، ۱۳۸۷ ق/ ۱۹۶۷ م. [۲۳]
منزوی، علینقی، « الذریعة و آقابزرگ تهرانی»، آینده، ص ۲۵۱-۲۵۳، ۵۸۸-۵۹۶، تهران، ۱۳۵۹ ش.
[۲۴]
عبدالرحیم، محمدعلی، شیخ الباحثین آغابزرگ الطهرانی، ص ۲۹-۵۷، نجف، ۱۳۹۰ ق.
[۲۵]
مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی عربی، ج ۲۷، ص ۳۹۲- ۶۰۵-۸۵۷، تهران، ۱۳۴۴ ش.
[۲۶]
انصاری، محمدعلی، مقدمه بر توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهادِ آقابزرگ، ص ۶۰- ۶۳، قم، ۱۴۰۱ ق/ ۱۹۸۱ م.
[۲۷]
حکیمی، محمدرضا، شیخ آقـابزرگ تهرانی،ص ۲۰- ۲۷، تهران، ۱۳۳۵ ش.
[ویرایش] ۹ - پانویس
[ویرایش] ۱۰ - منبع• موسوی بجنوردی (دبا)، کاظم، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «آقابزرگ تهرانی»، ص۳۹۴. رده‌های این صفحه : علمای دین
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
