|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[ویرایش] ۱ - زندگینامهزادگاه آقارضا عکاس‌باشی به‌درستی مشخص نیست. او فرزند آقااسماعیل جدیدالاسلام، نوۀ ملا بابا کلیم اصفهانی و برادر میرزا علینقی حکیم الممالک، پزشک دربار ناصرالدین شاه، بود. پدرش از کودکی در خدمت خاندان قاجار، از دورۀ فتحعلی شاه تا ناصرالدین شاه، بود. آقـا رضا نیز از همان دوران کودکی در دربار ناصری، جزو غلام‌بچه‌های درباری بود که بعدها، آجودان مخصوص ناصرالدین شاه شد و در دورۀ مظفرالدین شاه نیز فعالیت او ادامه داشت. [۱]
بامداد، مهدی، شرح‌حال رجال ایران،ج۱،ص۵۱۳،تهران، ۱۳۵۷ ش.
[۲]
ذکاء، یحیى، تاریخ عکاسی و عکاسان پیش‌گام در ایران،ص۴۷، تهران، ۱۳۷۶ ش.
[۳]
روزنامۀ دولت علیۀ ایران، چ تصویری، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران،ج۲،ص۶۴۱، تهران، ۱۳۷۲ ش.
[۴]
طهماسب‌پور، محمدرضا، از نقره و نور (جستارهایی در تاریخ عکاسی ایران)،ص۲،تهران، ۱۳۸۹ ش.
[۵]
هاشمیان، احمد، تحولات فرهنگی ایران در دورۀ قاجاریه و مدرسۀ دارالفنون،ص۸۱، تهران، ۱۳۷۹ ش.
[ویرایش] ۲ - نخستین عکاس ایرانیآقا رضا نخستین عکاس حرفه‌ای ایرانی بود که فن عکاسی را به دستور ناصرالدین شاه در ۱۷سالگی، نزد فرانسیس کارلیان، عکاس فرانسوی، به مدت ۶ سال آموخت. سال ورود کارلیان به تهران را ۱۲۷۴ یا ۱۲۷۵ ق/ ۱۸۵۷ یا ۱۸۵۸ م ذکر کرده‌اند. [ویرایش] ۳ - زمینه های مهم تاریخ عکاسیآقا رضا در طول زندگی خود، در بسیاری از زمینه‌های مهم تاریخ عکاسی ایران پیش‌گام بوده است؛ ازجمله کسب تجربه‌هایی در عکاسی چهره، طبیعت و معماری؛ تهیۀ عکسهای استریوسکوپی (عکاسی برجسته‌نما) در ۱۲۷۷ ق/ ۱۸۶۰ م؛ گزارشهای تصویری؛ ابداع روشهای جدید در چاپ و ظهور عکس و استفاده از روش کلودیونِ تر و سیانوتیپ (عکس آبی، فرایند چاپ عکس). او ۲۷ سال از عمر خود را صرف عکاسی کرد. [ویرایش] ۴ - سفر به فرانسهآقا رضا برای تکمیل فن و هنر عکاسی، مدتی را در فرانسه به سر برد و زمانی‌که مهارت لازم را در این فن کسب کرد، در ۱۲۸۰ ق/ ۱۸۶۳ م، ناصرالدین شاه برای نخستین‌بار لقب عکاس‌باشی (برترین مقام فنی در رشتۀ عکاسی) را به او داد. شرح این اتفاق مهم در روزنامۀ علّیه ایران به چاپ رسیده است. [۶]
بامداد، مهدی، شرح‌حال رجال ایران،ج۱،ص۵۱۳،تهران، ۱۳۵۷ ش.
[۷]
ذکاء، یحیى، تاریخ عکاسی و عکاسان پیش‌گام در ایران،ص۴۷، تهران، ۱۳۷۶ ش.
[۸]
روزنامۀ دولت علیۀ ایران، چ تصویری، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران،ج۲،ص۶۴۱، تهران، ۱۳۷۲ ش.
[۹]
طهماسب‌پور، محمدرضا، از نقره و نور (جستارهایی در تاریخ عکاسی ایران)،ص۲۷،تهران، ۱۳۸۹ ش.
[۱۰]
هاشمیان، احمد، تحولات فرهنگی ایران در دورۀ قاجاریه و مدرسۀ دارالفنون،ص۸۱، تهران، ۱۳۷۹ ش.
[۱۱]
ستـاری، محمد، «آقا رضا، اولین عکاس حرفه‌ای پرتره در ایران»، هنرهای تجسمی،ص۲۳، تهران، ۱۳۸۴ ش، شم ۲۳.
[۱۲]
قاسمی، فرید، سرگذشت مطبوعات ایران،ج۱،ص۱۷۲،تهران، ۱۳۸۰ ش.
[ویرایش] ۵ - سبک عکاسیسبک عکاسی آقا رضا نوع خاصی از پرتره (برگرفته از سبک استادش، کارلیان) بود. گفتنی است که شیوۀ کار آقا رضا خارج از عرف رایج در دربار ناصری، و سبک او با دیدی واقع‌بینانه در عکاسی مستند اجتماعی و طبقات اجتماعی ایران همراه بود. سبک عکاسی وی را سالها بعد در سدۀ ۲۰ م، در آثار هنرمندان معروف جهان، همانند آوگوست زاندر می‌توان دید. [۱۳]
ستـاری، محمد، «آقا رضا، اولین عکاس حرفه‌ای پرتره در ایران»، هنرهای تجسمی،ص۲۳، تهران، ۱۳۸۴ ش، شم ۲۳.
[ویرایش] ۶ - ساخت عکاس خانهناصرالدین شاه برای گسترش فن عکاسی و فعالیتهای هنری و فنی آقا رضا، دستور داد تا عکاس‌خانه‌ای در کاخ گلستان بسازند. و آقا رضا نیز تحت فرمان شاه از هر چیزی که او دستور می‌داد، عکس می‌گرفت. [۱۶]
ذکاء، یحیى، تاریخ عکاسی و عکاسان پیش‌گام در ایران،ص۴۷، تهران، ۱۳۷۶ ش.
[ویرایش] ۷ - نخستین گزارش و آلبوم عکاسیآقا رضا عکاس‌باشی نخستین گزارشهای تصویری از سفرهای شاه به اطراف تهران و دیگر جاهای ایران را تهیه کرد و در بیشتر سفرها، همراه وی بود. نخستین آلبوم در تاریخ عکاسی ایران، از سفر ناصرالدین شاه به سلطانیه و آذربایجان در ۱۲۷۶ ق/ ۱۸۵۹ م را آقا رضا تهیه کرد و پس از این سالها، عکاسی بخشی جدانشدنی از سفرهای شاه شد که با شرحی مختصر به تصویر درمی‌آمد. او نخستین ایرانی‌ای بود که از حرم و بارگاه مقدس امام رضا (ع) در مشهد مقدس عکاسی کرد. آقا رضا در سفر به مکه در ۱۲۸۷ ق، از آثار و بناهای آنجا نیز عکس‌برداری کرد و پس از چاپ، آنها را به‌صورت آلبوم، به مهد‌علیا، مادر ناصرالدین شاه، تقدیم نمود. آقا رضا در سفر اول و دوم ناصرالدین شاه به فرنگ در سالهای ۱۲۹۰ ق/ ۱۸۷۳ م و ۱۲۹۵ ق/ ۱۸۷۸ م، همراه شاه بود و در طول سفر در کشورهای مختلف، از مناظر و همراهان وی عکسهای بسیاری گرفت کـه برخی از آنها بـه‌صورت آلبوم درآمدند. [۱۷]
ذکاء، یحیى، تاریخ عکاسی و عکاسان پیش‌گام در ایران،ص۵۴، تهران، ۱۳۷۶ ش.
بیشتر آلبومهای آقا رضا، که در کاخ گلستان نگهداری می‌شود، در کتابی با نام فهرست عکسهای برگزیدۀ عصر قاجار گردآوری شده‌اند. آقا رضا در ۱۲۸۷ ق/ ۱۸۷۰ م، با دستگاه آگراندیسور(بزرگ‌ساز عکس) عکسها را در اندازه‌های بزرگ چاپ می‌کرد. [۱۸]
ذکاء، یحیى، تاریخ عکاسی و عکاسان پیش‌گام در ایران،ص۴۷، تهران، ۱۳۷۶ ش.
[۱۹]
ستـاری، محمد، و هوشنگ سلامت، «عکاسی دورۀ قاجار و بومی‌سازی کاربردهای آن»، فرهنگ مردم، ص ۲۱۳، تهران، ۱۳۸۹ ش، شم ۳۵-۳۶.
[ویرایش] ۸ - دیگر مناصب دولتیآقا رضا افزون‌بر لقب عکاس‌باشی در ۱۲۹۰ ق، مناصبی چون آجودان مخصوص و خزانه‌داری صرف جیب مبارک در ۱۲۹۹ ق؛ ریاست کل توپهای ممالک محروسه در ۱۳۰۱ ق؛ ریاست وزارت قورخانه دولت در ۱۳۰۲ ق؛ ریاست اداره باروت‌کوبی، شوره‌پزی و گوگرد‌سازی کل ممالک محروسه؛ و والاترین لقب درباری اقبال‌السلطنه از سوی شاه را دریافت کرد. در سال ۱۳۰۴ ق نیز افزون‌بر وزارت قورخانه، نیابت فتحعلی خان، پسر یک سال و نیمۀ کامران میرزا نایب‌السلطنه، را بر عهده داشت و در ۱۳۰۶ ق، با دادن ۵هزار تومان به شاه، ریاست توپ‌خانه را بر عهده گرفت. [۲۰]
ستـاری، محمد، «آقا رضا، اولین عکاس حرفه‌ای پرتره در ایران»، هنرهای تجسمی،ص۲۳، تهران، ۱۳۸۴ ش، شم ۲۳.
[۲۱]
بامداد، مهدی، شرح‌حال رجال ایران،ج۱،ص۵۱۴، تهران، ۱۳۵۷ ش.
[۲۲]
ذکاء، یحیى، تاریخ عکاسی و عکاسان پیش‌گام در ایران،ص۵۴، تهران، ۱۳۷۶ ش.
[ویرایش] ۹ - علت فاصله گیری از عکاسیبا محول‌شدن این مسئولیتها به آقا رضا، وی درگیر امور سیاسی و دیپلماتیک شد و از سمت عکاس‌باشی شاه فاصله گرفت. در منابع، آخرین سال عکس‌برداری او ۱۲۹۲ ق/ ۱۸۷۵ م، ذکر شده است. [۲۳]
بامداد، مهدی، شرح‌حال رجال ایران،ج۱،ص۵۱۳، تهران، ۱۳۵۷ ش.
[۲۴]
طهماسب‌پور، محمدرضا، از نقره و نور (جستارهایی در تاریخ عکاسی ایران)،ص۳۳، تهران، ۱۳۸۹ ش.
[ویرایش] ۱۰ - عید مجسمهاقبالالسلطنه در هنگام وزارت قورخانه، دستور ساخت مجسمۀ ناصرالدین شاه سوار بر اسب را داد که نخستین مجسمۀ ناصرالدین شاه بود و به دست علی‌اکبر معمار ساخته شد. وی این مجسمه را در ۱۳۰۴ ق، به پایان رساند و پس از دو سال، در ۱۰ صفر ۱۳۰۶ از این مجسمه رونمایی شد. روز رونمایی از مجسمه را عید مجسمه نامیدند. [۲۵]
ستـاری، محمد، «آقا رضا، اولین عکاس حرفه‌ای پرتره در ایران»، هنرهای تجسمی،ص۲۶، تهران، ۱۳۸۴ ش، شم ۲۳.
[۲۶]
سعدوندیان، سیروس، اولینهای تهران،ص۳۳۸،تهران، ۱۳۸۰ ش.
[۲۷]
قاسمی، فرید، سرگذشت مطبوعات ایران،ج۱،ص۱۸۶، تهران، ۱۳۸۰ ش.
از آقا رضا اقبال‌السلطنه آثار فراوانی به‌صورت آلبوم بر جای مانده است.[ویرایش] ۱۱ - تاریخ و علت وفاتآقا رضا اقبال‌السلطنه در ۴۷سالگی، در باغ شخصی خود در منطقه آجودانیه شمیران در‌گذشت. خبر فوت او را بکمز، پزشک اروپایی دربار ناصرالدین شاه، اعلام کرد. علت مرگ او مشخص نیست، اما معروف است که به دستور ناصرالدین شاه و به دست حاجب‌الدوله (حاج حسینعلی‌خان قاجار دولو) با قهوه مسموم شد. گویا آقا رضا با دختر شاه، فروغ‌الدوله، که همسر ظهیرالدوله بود، روابط نامشروع داشته است. [۲۸]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار،ص۷۷۹، تهران، ۱۳۴۵ ش.
[۲۹]
بامداد، مهدی، شرح‌حال رجال ایران،ج۱،ص۵۱۵، ۵۱۶، تهران، ۱۳۵۷ ش.
[۳۰]
ذکاء، یحیى، تاریخ عکاسی و عکاسان پیش‌گام در ایران،ص۵۵، تهران، ۱۳۷۶ ش.
[۳۱]
ذکاء، یحیى، «شروع عکاسی در ایران»، عکس،ص۶، تهران، ۱۳۶۹ ش، س ۴، شم ۶.
[۳۲]
طهماسب‌پور، محمدرضا، از نقره و نور (جستارهایی در تاریخ عکاسی ایران)،ص ۳۴-۳۶، تهران، ۱۳۸۹ ش.
[ویرایش] ۱۲ - پانویس
[ویرایش] ۱۳ - منبع•مصطفایی بی غم، سارا، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ،برگرفته از مقاله «آقا رضا عکاس باشی» ص۴۰۱. رده‌های این صفحه : عکاسان دوره قاجار
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
