آب زرشکی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آب‌زرشکی āb-zereškī، شغل، فروشندۀ آب‌زرشک.
[ویرایش]
آب‌زرشک آبی است که از خیساندن زرشک حاصل می‌شود.
همچنین می‌توان آن را با جوشاندن زرشک مخصوص آب‌گیری خیس‌خورده در آب به دست آورد.
[ویرایش]
به کسی که آب‌زرشک
و گاهی در کنار آن آب‌آلبالو می‌فروشد، آب‌زرشکی و آب‌آلبالویی می‌گویند.
[ویرایش]
آب‌آلبالو را معمولاً از آلبالوی خشک تهیه می‌کنند.
شـربت آلبـالو نیز از آلبـالوی تـازه به دست می‌آید.
[ویرایش]
آب‌زرشکی، آب‌آلویی، و آب‌آلبالویی جزو مشاغل قدیمی تهران‌اند. آنهایی که این پیشه‌ها را داشته‌اند، از گذشته تا امروز با کمی تفاوت، در کوچه‌ها، گذرها، کنار میادین، بازارها و محلهای پررفت‌و‌آمد شهر به فروش این نوشیدنیها مشغول بوده‌اند.
[ویرایش]
در تهران سدۀ ۱۳ ق/ ۱۹ م فقط دو دکان به‌شکل ثابت، فروشندۀ شربت و نوشیدنیهای مختلف بودند.
و بقیه ازجمله آب‌زرشکی، آب‌آلبالویی، دوغی و جز آنها، با دوره‌گردی به فروش محصول خود می‌پرداختند.
[ویرایش]
در دورۀ ناصری بیشتر مهاجرانِ کاشی و نطنزی در تهران به فروش آبِ زرشک، آلو و شاه‌توت مشغول بودند.
[ویرایش]
آب‌زرشکیها در ابتدا قرابۀ پیزُرگرفته‌ای (پیزُر = نوعی جگن) را با یک بند چرمی از گردن در سمت راست خود می‌آویختند و کاسه‌ای را که تکه‌یخی در آن انداخته بودند، به دست چپ می‌گرفتند و یک جیب چرمی با بند چرمی پر از یخ نیز در طرف چپ، از خود آویزان می‌کردند و در کوچه‌ها و خیابانها به راه می‌افتادند.
بعدها آب‌زرشکیها با چرخهای کوچک در شهر می‌گشتند و به کار خود مشغول می‌شدند.
[ویرایش]
این فروشندگان برای جلب توجه مشتریان چنین آوازهایی سر می‌دادند: «صفرابُره آب‌زرشک، جگر را جلا می‌ده آب‌زرشک»
یا برای آب‌آلبالو چنین می‌گفتند: «آلبالو بخور نیشتر نخور، خونتو صاف می‌کنه آلبالو»
هنگامی که مشتری می‌رسید، قرابه را که به چرم آویخته بود، کج می‌کردند و در کاسه متناسب با پول شخص، آب‌زرشک می‌ریختند و به دستش می‌دادند.
[ویرایش]
از آب‌زرشکیهای معروف تهران در سدۀ ۱۳ ش می‌توان به مشهدی قنبر و کَل اشرفی اشاره کرد.
[ویرایش]
امروزه فروش آب‌زرشک و آب‌آلبالو هم به‌شکل سنتی و هم به‌شکل ثابت، داخل دکان با دستگاه، رایج است. همچنین این نوشیدنیها را می‌توان به‌شکل آب‌میوه‌های طبیعی به‌صورت بسته‌بندی‌شده از فروشگاهها خریداری کرد. اما عرضۀ آب‌زرشک و آب‌آلبالو به‌شکل سنتی در نقاط مختلف شهر، همچنان پررونق و پابرجا ست. از جملۀ کسانی که به این کار می‌پرداختند، می‌توان به خلیل خیری‌منش اشاره کرد که در ۱۳۵۰ ش/ ۱۹۷۱ م، در کنار کارخانۀ یخ‌سازی، ابتدای خیابان شهباز (۱۷ شهریور کنونی) روی یک چرخ، آب‌زرشکی و آب‌آلبالوفروشی به راه انداخته بود. امروزه (۱۳۹۴ ش) پسرش در همان مکان بر روی چرخ و با گالنهای پلاستیکی به این کار مشغول است.
[ویرایش]
آب‌آلبالو ازبین‌برندۀ تشنگی و فرونشانندۀ حدت خون و صفرا
و آب‌زرشک نیز باعث رفع تشنگی و قی، و تقویت‌کنندۀ هاضمه است.
آب‌زرشک خیساندۀ فشرده که نجوشیده باشد، اثر بیشتری دارد و شربت زرشک که آب جوشانده‌اش را با شکر به قوام آورند، لطیف‌تر است. اگر آب‌زرشک ساده را با نمک بخورند، باعث سفتی شکم می‌شود و اگر با شکر بخورند، حالت ملین دارد. همچنین شربت زرشک که از قوام‌آوردن آب‌زرشک، آب‌لیمو و شکر به دست می‌آید، در طب سنتی ایران برای دفع سموم کشنده و درمان گزیدگی مار و افعی، و تحریک اشتها به کار می‌رفته است.
[ویرایش]
فروش این نوشیدنیها به‌خصوص آب‌زرشک از اول بهار تا اواخر تابستان متداول است.
ایام پررونق دیگر برای کار آب‌زرشکیها همچون دیگر فروشندگان دوره‌گرد، روزهای پرازدحام پیش از عید نوروز است.
در گذشته برخی از این فروشندگان در فصلهای سرد سال به‌جای آب‌زرشک و آب‌آلبالو، به فروش شیر گرم، فرنی یا شیربرنج می‌پرداختند.
درمجموع می‌توان گفت که این شغل جزو مشاغلِ با سرمایۀ کم و سود زیاد است.
[ویرایش]
قیمت یک من زرشک تهرانی در زمان کریم خان حدود ۶۰۰ دینار بود.
همچنین در ۱۲۶۷ ق/ ۱۸۵۱ م، برپایۀ گزارش روزنامۀ وقایع اتفاقیه قیمت یک من زرشک ۵۰۰‘۱ دینار و قیمت یک من آلبالو ۳۰۰ دینار بود.
[ویرایش]
قیمـت آب‌زرشک در دورۀ قاجار هر کاسه ۱۰۰ دینار و نصف آن یک تا دو شاهی بود.
[ویرایش]
در همان دوره یک چارک آلبالو دو ـ سه شاهی بود.
[ویرایش]
در اواخر دورۀ قاجار و اوایل دورۀ پهلوی هر من آلبالو یک قران قیمت داشت.
[ویرایش]
در اوایل دهۀ ۱۳۷۰ ش قیمت یک لیوان آب‌آلبالو یا آب‌زرشک ۵ تومان بود و در اوایل دهۀ ۱۳۹۰ ش بهای آن به ۵۰۰-۵۰۰‘۱ تومان رسید.
[ویرایش]
آب‌زرشکی از جملۀ شغلهایی است که نویسندگان در توصیف فضای اصیل قدیم شهری به‌خصوص تهران، در داستانهایشان از آن استفاده می‌کنند؛ ازجمله می‌توان از جمال‌زاده نام برد که در کتاب کهنه و نو چنین نوشته است: « ... از وسط خیل آب‌زرشکی و جگرکی و ... گذشتیم»
[ویرایش]
تهرانیها نیز در مثلی که در آن به این شغل اشاره شده است، حسرت و دریغ خود را نسبت‌به زمانه بیان می‌کنند: «ای روزگار، پارسال دوغ می‌فروخت، امسال آب‌زرشک!»
[ویرایش]
مچنین باید گفت که در زبـان گفتـاری اصطلاح آب‌زرشکـی دربـارۀ شخص بی‌اعتبار و بی‌دست‌و‌پا، یا امری پیشِ‌پاافتاده کاربرد دارد.
[ویرایش]
[ویرایش]
•
صادقی گویا، نرگس،مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ،برگرفته از مقاله «آب زرشکی» ص۲۵۸.
