کوچه آجودان باشی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آجودان‌باشی، کوچه \kūče-ye ājo(ū)dān-bāšī\، کوچه‌ای واقع در محلۀ
دولت، در تهران عهد ناصری.
[ویرایش]
در «نقشۀ نجم‌الدوله» از دارالخلافۀ ناصری که در ۱۳۰۹ ق/ ۱۸۹۲ م، به چاپ رسیده است، این کوچه با جهت غربی ـ شرقی، در میانۀ محلۀ دولت، ضلع جنوبی «محل سفارتخانۀ دولت فهیمۀ آلمانی» جانمایی شده، و در‌واقع کوچه‌ای فرعی است که خیابان
باغ ایلخانی در غرب را به خیابان
باغ لاله‌زار در شرق وصل می‌کند.
اگر در این نقشه خیابان باغ ایلخانی را از جنوب به شمال، از جایی که
خیابان امین‌السلطان به پایان رسیده، و به آن می‌پیوندد، دنبال کنیم، در اوایل ضلع شرقی آن و در کنج شمال شرقی زمین
میکائیل ارمنی که برِ خیابان باغ ایلخانی است، راسته‌بازاری کوچک تا نبش کوچه‌ای جانمایی گردیده که نام آن در «نقشۀ نجم‌الدوله» کوچۀ آجودان‌باشی درج شده است. این کوچه در مسیرش به سوی شرق، از ضلع شمالی زمین میکائیل ارمنی، باغ جنـاب ناصرالملک و خانۀ آجودان‌باشی ــ که نـام کوچه منسوب به آن است ــ عبور کرده، سرانجـام به خیابان بـاغ لاله‌زار محدود می‌شود.
[ویرایش]
با‌توجه‌به این نکته که محلۀ دولت، محلۀ نوپایی بوده که پس از تخریب حصـار
شاه‌تهماسبی در ۱۲۸۴ ق/ ۱۸۶۷ م شکل گرفته، و تا پیش از این تاریخ بیرون از بافت اصلی تهران بوده است، پیشینۀ شکل‌گیری این کوچه را می‌توان دست‌کم در سالهای پس از تخریب حصار شاه‌تهماسبی دانست.
[ویرایش]
لقب و منصب آجودان‌باشی، به چند تن از رجال دورۀ ناصری اطلاق می‌گشته است، ولی با در‌نظر‌گرفتن تاریخ شکل‌گیری این کوچه، و تطبیق آن با زمان برداشت اطلاعات و چاپ «نقشۀ نجم‌الدوله»، مقصود از آجودان‌باشی مورد نظر این مقاله شاید
اللٰهیار خان افشار، ملقب به آجودان‌باشیِ کل باشد که از ۱۲۹۵ ق/ ۱۸۷۷ م تا ۱۳۰۴ ق/ ۱۸۸۷ م، که وفات یافت، بر این سمت باقی بود و پس از وی پسرش حسن خان از ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۹ ق/ ۱۹۰۱ م، بر این سمت گمارده شد. بدین‌ترتیب، گویا نام کوچۀ آجودان‌باشی یا منسوب به اللٰهیار خان است یا پـسـرش حسن خـان.
[ویرایش]
بر‌پایۀ نقشه‌های کنونیِ شهر تهران، نام کوچۀ آجودان‌باشی به کوچۀ برلن تغییر یافته است.
[ویرایش]
[ویرایش]
•
مرادخانی، امیرحسین، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ،برگرفته از مقاله «آجودان باشی، کوچه» ص۳۱۹.
