|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[ویرایش] ۱ - موقعیت محلهاین محله امروزه از شمال به محلۀ نیاوران و منظریه، از شرق به محلۀ حصاربوعلی، از غرب به محلۀ دزاشیب، و از جنوب به محلۀ فرمانیه محدود می‌شود. [ویرایش] ۲ - تاریخچهمحلۀ کامرانیه از املاک کامران میرزا نایب‌السلطنه (۱۲۷۲- ۱۳۴۸ ق / ۱۸۵۶- ۱۹۲۹ م)، سومین فرزند ناصرالدین شاه بوده است. زمینهای این منطقه پیش‌تر متعلق به میرزا سعید خان مؤتمن‌الملک (۱۲۳۱-۱۳۰۱ ق / ۱۸۱۶-۱۸۸۴ م)، وزیر امور خارجۀ دورۀ ناصری بود. [۱]
شرف، ۱۳۰۵ ق، ص۲، شم ۶۱.
کامران میرزا این اراضی را که شامل باغ و آبادی مختصری بود، در حدود سال ۱۲۹۵ ق / ۱۸۷۸ م از مؤتمن‌الملک خریداری کرد. [۲]
شرف، ۱۳۰۵ ق، ص۲، شم ۶۱.
و از آن پس این اراضی کامرانیه نامیده شد. [۳]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، المآثر و الآثار، به کوشش ایرج افشار، ج۱، ص۱۱۹، تهران، ۱۳۶۳ ش.
کامران میرزا با بذل توجه ویژه به آبادانی و انتظام زمینهای خریداری‌شده، باغ ـ روستای سابق را طی ۳ سال به باغی وسیع و فرح‌بخش بدل نمود و در آن عمارت‌های زیبایی از قبیل اندرونی، بیرونی، عمارت سردر، سرای حرم و خدم، یک عمارت کلاه‌فرنگی و نیز استخرهای بزرگ و گلخانه ساخت. [۴]
شرف، ۱۳۰۵ ق، ص۲، شم ۶۱.
[۵]
معیرالممالک، دوستعلی، رجال عصر ناصری، ص۵۴، تهران، ۱۳۶۱ ش.
کامران میرزا با افزودن بخش‌هایی از زمینهای جماران، نیاوران، چیذر و حصاربوعلی به اراضی خریداری‌شده، این محدوده را وسعت بخشید. [۶]
ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۲، ص۶۹۶، تهران، ۱۳۷۴ ش.
در یک منبع متأخر گفته شده است که کامران میرزا باغ منظریه را نیز به باغ کامرانیه ضمیمه کرد. [۷]
جلالی، نـادره، «یادگارهای نایب‌السلطنه در تهران»، نامۀ انجمن، ص۱۶۵، تهران، ۱۳۸۲ ش، شم ۱۲.
بنابر این گزارش، باغ منظریه نخست به میرزا فتحعلی خان شیرازی، ملقب به صاحب‌دیوان تعلق داشت.صاحب‌دیوان بعدها آن را به مبلغ ۰۰۰‘۱۲ تومان به سلطان مراد میرزا حسام‌السلطنه فروخت. [۸]
جلالی، نـادره، «یادگارهای نایب‌السلطنه در تهران»، نامۀ انجمن، ص۱۶۵، تهران، ۱۳۸۲ ش، شم ۱۲.
پس از مرگ حسام‌السلطنه، عمارت و باغ منظریه به دخترش سرورالدوله، همسر کامران میرزا به ارث رسید. [۹]
علی‌اکبر بن عبدالجلیل، «جغرافیای شمیران»، یغما، ص۵۵۲، تهران، ۱۳۴۵ ش، س ۱۹، شم ۲۲۲.
براساس این اطلاعات، چه‌بسا ارثیۀ سرورالدوله به‌سبب قرارگیری در نزدیکی املاک شوهرش به باغ کامرانیه اضافه شده باشد.عین‌السلطنه محدودۀ باغ کامرانیه را از اول منظریه تا رستم‌آباد (منظور رستم‌آباد بالای سابق و فرمانیۀ امروزی است) ذکر کرده. [۱۰]
جلالی، نـادره، «یادگارهای نایب‌السلطنه در تهران»، نامۀ انجمن، ص۱۶۵، تهران، ۱۳۸۲ ش، شم ۱۲.
(به نقل از عین‌السلطنه)، و دوستعلی خان معیرالممالک ثانی (د ۱۳۴۵ ش) عرض آن را ۳۰۰ متر، و طولش را ۰۰۰‘ ۳ متر (به وسعت ۹۰ هکتار) آورده است. [۱۱]
جلالی، نـادره، «یادگارهای نایب‌السلطنه در تهران»، نامۀ انجمن، ص۱۶۵، تهران، ۱۳۸۲ ش، شم ۱۲.
طرح باغ کامرانیه، باغچه‌بندی و گل‌کاری آن مطابق باغ‌های فرنگی اجرا شده بود. [۱۲]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، المآثر و الآثار، به کوشش ایرج افشار، ج۱، ص۱۱۹، تهران، ۱۳۶۳ ش.
و در آن انواع درختان بارور و بی‌بار، گل‌ها، گیاهان، مرکبات و میوه‌هایی چون آناناس که اصل آن‌ها از فرنگ آورده شده بود، کاشته شد. [۱۳]
شرف، ۱۳۰۵ ق، ص۲، شم ۶۱.
۲.۱ - باغ کامرانیهباغ کامرانیه دو باغبان اتریشی و ۲۵ باغبان ایرانی داشت، ضمن اینکه روزانه ۲۰ کارگر گل‌ها را آبیاری می‌کردند. [۱۴]
سالور، قهرمان میرزا (عین‌السلطنه)، روزنامۀ خاطرات، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، ج۱، ص۲۱۴، تهران، ۱۳۷۴ ش.
[۱۵]
علی‌اکبر بن عبدالجلیل، «جغرافیای شمیران»، یغما، ص۵۵۲، تهران، ۱۳۴۵ ش، س ۱۹، شم ۲۲۲.
[۱۶]
جلالی، نـادره، «یادگارهای نایب‌السلطنه در تهران»، نامۀ انجمن، ص۱۶۶، تهران، ۱۳۸۲ ش، شم ۱۲.
بنابر گزارش اعتمادالسلطنه، کامران میرزا سالانه مبلغ هنگفتی بابت نگهداری از باغ خود می‌پرداخت، [۱۷]
جلالی، نـادره، «یادگارهای نایب‌السلطنه در تهران»، نامۀ انجمن، ص۱۶۶، تهران، ۱۳۸۲ ش، شم ۱۲.
به طوری که تنها مواجب سالانۀ دو باغبان فرنگی حدود ۰۰۰‘۱ تومان بود. [۱۸]
علی‌اکبر بن عبدالجلیل، «جغرافیای شمیران»، یغما، ص۵۵۲، تهران، ۱۳۴۵ ش، س ۱۹، شم ۲۲۲.
ساموئل بنجامین، سفیر آمریکا در ایران دورۀ ناصری (۱۸۸۳ م / ۱۳۰۰ ق)، باغ کامرانیه را به‌صورت باغی مطبق وصف کرده است که در هر طبقه حوض‌ها و فواره‌های آب داشت و در آن، انواع درختان و گیاهان به طرزی زیبا کاشته شده بود. [۱۹]
Benjamin,S.G.W.,Persia and the Persians,ص۲۴۰-۲۴۱، London, ۱۸۸۷.
او همچنین از عمارت تابستانی نایب‌السلطنه (عمارت کلاه‌فرنگی) به‌عنوان یکی از عمارت‌های بسیار باشکوه شمیران یاد کرده است. [۲۰]
Benjamin,S.G.W.,Persia and the Persians,ص۲۴۰-۲۴۱، London, ۱۸۸۷.
ظاهراً این عمارت برای پذیرایی از مهمانان در نظر گرفته شده بود و حکم بیرونی مجموعه را داشت. [۲۱]
علی‌اکبر بن عبدالجلیل، «جغرافیای شمیران»، یغما، ص۵۵۲، تهران، ۱۳۴۵ ش، س ۱۹، شم ۲۲۲.
براساس تصاویر به جا مانده، باغ کامرانیه به‌صورت عرصه‌ای شیب‌دار بود که تراس‌های متعدد داشت. از وسط تراس‌ها آب‌نمای باغ عبور می‌کرد. هر تراس در دو طرف آب‌نما دو پایه‌گلدان مدور آجری داشت که روی آن‌ها، و نیز بر لبۀ آب‌نما گلدان گل چیده بودند. کف باغ آجرفرش بود و سردری هم در جبهۀ شمالی باغ قرار داشت. [۲۲]
ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۲، تصویر شم ۱۹۷، تهران، ۱۳۷۴ ش.
همچنین تصویری از عمارت ییلاقی کامران میرزا در سفرنامۀ بنجامین وجود دارد که در به دست دادن طرحی کلی از عمارت و تزیینات نمای آن، تا حد زیادی یاری می‌رساند. در این تصویر، عمارت ییلاقی به‌صورت کوشکی دوطبقه است که در جبهۀ اصلی خود، یک حوض بزرگ با شمار زیادی فواره دارد. بخش میانی عمارت دارای پیش‌نشستگی از نما است. این بخش به‌عنوان محور تقارن بنا نسبت به بدنه‌های جانبی عمارت تشخص و برجستگی دارد و در بالاترین نقطۀ نما به یک خورشیدی ختم می‌شود. گرداگرد بنا را در هر طبقه ایوانی سراسری فراگرفته است. ایوان طبقۀ همکف در بخش میانی سقفی بلندتر دارد. در ایوان‌های دوطبقه شماری ستون باربر و تزیینی دیده می‌شود. ستون‌های طبقۀ همکف مدور و قطور است و با گل‌وبوته‌های ظریف گچ‌بری که دور بدنۀ ستون پیچیده شده‌اند (همانند ستون‌های عمارت معیرالممالک در باغ فردوس که هنوز پابرجا است)، تزیین شده است. ستون‌های طبقۀ دوم قطر کمتر و بدنۀ ساده دارند. نورگیرهای عمارت با ریتم ۳-۳-۳ در طبقۀ اول و ۲-۳-۲ در طبقۀ دوم تعبیه شده‌اند. همچنین با توجه به تصویر یادشده، طرح عمارت زمینهای هشت‌ضلعی دارد، زیرا منتهاالیه شرقی و غربی عمارت در دو طبقه پخ شده است. تزیینات متکلف نمای ساختمان در گچ‌بری ستون‌ها و سرستون‌ها، قواره‌بری و منبت‌کاری پنجره‌ها، آینه‌کاری ایوان و کاشی‌کاری ازاره‌ها در طبقۀ همکف، و در تزیینات لبۀ شیروانی دیده می‌شود. [۲۳]
ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۲، تصویر شم ۱۹۵، تهران، ۱۳۷۴ ش.
از تزیینات نمای داخلی عمارت اطلاعی در دست نیست، اما بنابر گزارش منابع، می‌توان دریافت که فضای داخلی به انواع اسباب، مبلمان، چلچراغ‌ها و دیگر آرایه‌های گران‌بها و متجمل آراسته بوده است. [۲۴]
علی‌اکبر بن عبدالجلیل، «جغرافیای شمیران»، یغما، ص۵۵۲، تهران، ۱۳۴۵ ش، س ۱۹، شم ۲۲۲.
[۲۵]
ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۲، تصویر شم ۱۹۶، تهران، ۱۳۷۴ ش.
باغ کامرانیه از تفرج‌گاه‌های ناصرالدین شاه نیز به شمار می‌رفت. [۲۶]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، ص۹۱و ۱۸۸و ۳۲۷، تهران، ۱۳۴۵ ش.
یک بار هم به مناسبت تولد ناصرالدین شاه، مراسم جشن باشکوهی در این باغ برگزار شد. [۲۷]
فووریه، ژ. ب.، سه سال در دربار ایران، ترجمۀ عباس اقبال آشتیانی، ص۱۸۸- ۱۸۹، تهران، ۱۳۲۶ ش.
همچنین از رویدادهای مهمی که در باغ کامرانیه به وقوع پیوسته است، می‌توان به راه‌اندازی نخستین دستگاه تلفن در ایران اشاره کرد؛ در دورانی که کامران میرزا وزرات جنگ را عهده‌دار بود، پیش از ۱۳۰۳ ق، نخستین خط تلفن در ایران از باغ کامرانیه در شمیران به ساختمان وزارت جنگ واقع در تهران کشیده شد. [۲۸]
پژمان بختیاری، حسین، تاریخ پست و تلگراف و تلفن، ص۴۶۵، تهران، ۱۳۲۷ ش.
بعدها کامران میرزا بخشی از اراضی وسیع کامرانیه را که شامل زمینهای جنوبی بود، به فرمانفرما فروخت. فرمانفرما این املاک را به نصرت‌الدوله فیروز میرزا بخشید و از آن پس این نواحی فرمانیه نام گرفت. [۲۹]
ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۲، ص۶۹۶، تهران، ۱۳۷۴ ش.
پس از مرگ کامران میرزا، باغ کامرانیه به یکی از دختران او رسید که همسر جان‌محمد خان، پسر احمد خان علاءالدوله بود. پسر جان‌محمد خان، سعید امیر علایی، به این باغ بسیار علاقه داشت و به آن رسیدگی می‌کرد تا اینکه در ۱۳۲۰ ش، در سانحۀ سقوط هواپیما کشته شد. بر اثر این حادثه جان‌محمد خان باغ کامرانیه را به مبلغ ۰۰۰‘۸۰ تومان که قیمت نازلی بود، فروخت و بعدها زمینهای کامرانیه تفکیک شد. [۳۰]
نوربخش، مسعود، تهران به روایت تاریخ، ج۲، ص۱۳۳۱، تهران، ۱۳۸۱ ش.
[ویرایش] ۳ - وضعیت سکونت مردمدر فرهنگ جغرافیایی ایران [۳۱]
فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، ج۱، ص۱۷۴، تهران، ۱۳۲۸ ش.
که اطلاعات آن مربوط به سال‌های میانی دهۀ ۱۳۲۰ ش است، از کامرانیه در کنار حصار بوعلی به‌عنوان یکی از روستاهای شمیران یاد شده است که بر روی هم ۱۶۲ تن ساکن داشته است. در آن سال‌ها شغل اصلی مردم این روستا کشاورزی و باغداری، و عمده‌ترین محصولات آن غلات، بنشن و میوه‌های سردرختی بوده، و آب کشتزارها و باغ‌های آن از قنات و رودخانه دارآباد تأمین می‌شده است. راه شوسه تجریش به اراج از کنار کامرانیه می‌گذشته، و این روستا دارای یک باب دبستان بوده است.در سرشماری ۱۳۳۵ ش نیز کامرانیه در کنار حصار بوعلی، یک روستا به شمار رفته، و جمعیت آن ۹۳۱‘۱ تن گزارش شده است. [۳۲]
گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، ص۲، تهران، ۱۳۳۷ ش.
این افزایش جمعیت چشمگیر بیانگر آن است که پس از تفکیک و فروش زمینهای کامرانیه در دهۀ ۱۳۲۰ ش، جمعیت قابل ملاحظه‌ای در نخستین سال‌های دهۀ ۱۳۳۰ ش در آنجا ساکن شده‌اند و باغ بزرگ و زیبای کامرانیه به محله‌ای مسکونی بدل شده است. با گسترش کالبدی شهر تهران در دهۀ ۱۳۴۰ ش، کامرانیه ضمیمۀ این کلان‌شهر، و به یکی از محله‌های اعیان‌نشین شمال آن بدل شد.[ویرایش] ۴ - پانویس
[ویرایش] ۵ - منبع• موسوی‌زاده و طایفه، حسن و سیما، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «کامرانیه»، ص۱۲۸۳. رده‌های این صفحه : محله های تهران
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
