سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سازمان sāzmān-e sedā va sīmā-ye jomhūrī-ye eslāmī-ye īrān، تنها نهاد رسمی و قانونی پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در
ایران است.
این سازمان پس از
انقلاب اسلامی از ادغام سازمان‌های رادیو و تلویزیون ملی شکل گرفت.
سازمان ابتدا به صورت خصوصی آغاز به کار کرد و به تدریج به نهادی دولتی و سپس انحصاری تبدیل شد.
پس از انقلاب سال (۱۳۵۷هـ.ش) ساختار آن بازنگری شد و در حال حاضر زیر نظر مقام رهبری اداره می‌شود.
اساسنامه و قوانین متعدد فعالیت آن را در زمینه‌های فرهنگی، آموزشی، خبری و سرگرمی تعریف کرده‌اند.
این سازمان اکنون دارای شبکه‌های متعدد رادیویی و تلویزیونی، چه داخلی و چه بین‌المللی و نیز شرکت‌ها و مؤسسات وابسته است.
ساختار سازمانی آن شامل حوزه‌های ریاست، پشتیبانی و اجرایی است و تأسیسات اصلی آن در مجموعه جام‌جم
تهران واقع شده است.
[ویرایش]
سازمان صدا وسیما سازمانی رسانه‌ای که تنها متولی قانونی پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در جمهوری اسلامی ایران است.
این سازمان دولتی در خیابان ولی‌عصر، خیابان جام‌جم واقع است.
سازمان‌های رادیو و تلویزیون ایران تا پیش از (۱۳۵۰ هـ.ش) به‌صورت جداگانه فعالیت می‌کردند.
در دهه‌ی (۱۳۳۰ هـ.ش) اندیشه‌ی تأسیس سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران مطرح شد، اما اجرای آن چندین سال به تعویق افتاد.
[ویرایش]
در (۱۳۳۷ هـ.ش) حبیب‌الله ثابت‌پاسال، ایجاد فرستنده‌ی تلویزیونی را به دولت وقت پیشنهاد داد.
در پی آن، لایحه‌ای از سوی دولت برای ایجاد چنین فرستنده‌ای به مجلس شورای ملی فرستاده شد.
مجلس شورای ملی در تیرماه همان سال، ماده‌ای را با ۴ تبصره به تصویب رساند.
به موجب آن به ثابت‌پاسال اجازه داده شد که فرستنده‌ای تلویزیونی را در تهران و زیر پوشش وزارت پست، تلگراف و تلفن ایجاد کند.
این فرستنده از زمان آغاز کار به مدت ۵ سال، از پرداخت مالیات معاف بود و تمام برنامه‌های آن از مقررات اداره‌ی کل انتشارات پیروی می‌کرد.
در این دوره تلویزیون ایران به‌صورت بخشی کاملاً خصوصی اداره می‌شد و درآمد آن از آگهی‌های بازرگانی و تبلیغات به دست می‌آمد.
[ویرایش]
در ۲۷ اسفند (۱۳۴۲ هـ.ش) براساس ماده‌ی ۱ و ۲ قانون مربوط به تأسیس وزارت اطلاعات و جهانگردی، اختیارات فرستنده‌های رادیو و تلویزیون دولتی و بهره‌برداری از آن‌ها در کشور، به این وزارت‌خانه اختصاص یافت.
به موجب ماده‌ی ۲ این قانون، برنامه‌ی تلویزیون‌های غیردولتی تابع مقرراتی شد که از سوی وزارت اطلاعات وضع می‌شد.
براساس ماده‌ی ۶، از تاریخ تصویب این قانون، تأسیس و اداره‌ی فرستنده‌های رادیو و تلویزیون در انحصار دولت بود.
در آن دوره وظایف مراکز و شبکه‌های رادیو و تلویزیون بر ۳ اصل اطلاعاتی و خبری، آموزشی و فرهنگی، و تفریحی و سرگرمی مبتنی بود.
[ویرایش]
در تیرماه (۱۳۴۶ هـ.ش) قانون تشکیل سازمان تلویزیون ملی ایران، با ماده واحدهای از سوی مجلس شورای ملی به تصویب رسید.
براساس این قانون، برای تهیه و اجرای برنامه‌ها و اداره‌ی دیگر امور مربوط به تلویزیون ملی ایران در کشور، سازمانی به نام سازمان تلویزیون ملی ایران وابسته به وزارت اطلاعات و جهانگردی تشکیل شد.
[ویرایش]
از سال (۱۳۴۸ هـ.ش) مسئولیت گسترش شبکه رادیویی کشور بر عهده‌ی وزارت پست و تلگراف و تلفن گذارده شد.
دو سال بعد در سال (۱۳۵۰ هـ.ش) پس از ادغام سازمان‌های رادیو و تلویزیون، این کار در شمار مسئولیت‌های سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران درآمد.
بر همین اساس، قانونی در خردادماه سال (۱۳۵۰ هـ.ش) در ۲۰ ماده توسط مجلس شورای ملی به تصویب رسید که طی آن، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، وابسته به وزارت اطلاعات و جهانگردی تشکیل گردید.
[ویرایش]
براساس ماده‌ی ۱ این قانون، این سازمان برای تمرکز امور مربوط به تأسیس، اداره و بهره‌برداری از مراکز رادیو و تلویزیون و همچنین تهیه و پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی گشایش یافت.
به موجب ماده‌ی ۴، از تاریخ تصویب این قانون، کلیه‌ی اموال منقول، غیرمنقول و تعهدات سازمان تلویزیون ملی ایران و شبکه‌ی رادیویی کشور، به این سازمان منتقل شد.
براساس ماده‌ی ۵ این قانون، سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران برطبق اساسنامه، مشتمل بر مجمع عمومی، شورای عالی، مدیرعامل و بازرس شد.
مدیرعامل این سازمان از سوی شاه برای فعالیت منصوب می‌شد.
بنابر ماده ۶ این قانون، معرفی و شناساندن فرهنگ ایران ازطریق هدایت افکار عمومی در جهت منافع ملی و اجرای برنامه‌های سالم و سرگرم‌کننده با هدف بالابردن سطح آگاهی و دانش عمومی و پرورش ذوقی و هنری، ازجمله‌ی وظایف سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران به شمار می‌آمد.
براساس همین ماده، به این سازمان اجازه‌ی تشکیل گروههای فرهنگی، هنری، علمی، مطالعاتی، تحقیقاتی و مؤسسه‌های آموزش عالی و یا پذیرفتن وابستگی از سوی این گروه‌ها به سازمان داده شد.
به موجب ماده‌ی ۹ این قانون، مجمع عمومی سازمان متشکل از وزیران اطلاعات، دارایی، پست و تلگراف و تلفن و ریاست این مجمع نیز بر عهده‌ی وزیر اطلاعات و جهانگردی بود.
براساس ماده‌ی ۱۱، شورای عالی این سازمان متشکل از وزیران اطلاعات و جهانگردی، فرهنگ و هنر، علوم و آموزش عالی، آموزش و پرورش، کار و امور اجتماعی و همچنین وزیر تعاون بود.
[ویرایش]
سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران پس از پیروزی
انقلاب اسلامی در سال (۱۳۵۷ هـ.ش) به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر نام یافت.
مالکیت این سازمان براساس اصل ۴۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوبه‌ی سال (۱۳۵۸ هـ.ش) بر عهده‌ی دولت است.
براساس اصل ۱۷۵ این قانون نیز آزادی بیان و نشر افکار در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، باید با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور تأمین گردد.
به موجب همین اصل، اداره‌ی سازمان صدا و سیما زیر نظر قوای سه‌گانه و به‌صورت یک شورای سرپرستی بود.
در بازنگری قانون اساسی در سال (۱۳۶۸ هـ.ش) نصب و عزل مدیرعامل این سازمان بر عهده‌ی رهبری است.
[ویرایش]
قانون اداره‌ی سازمان صدا و سیما در آذرماه سال (۱۳۵۹هـ.ش) مشتمل بر ۹ ماده و ۳ تبصره به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
براساس ماده‌ی ۱ این قانون، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران سازمانی مستقل است و به‌طور مستقیم زیر نظر قوای سه‌گانه‌ی قضائیه، مقننه و مجریه اداره می‌شود.
همچنین قانون خط مشی کلی و اصول برنامه‌های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، در تیرماه سال (۱۳۶۱ هـ.ش) مشتمل بر مقدمه و ۶۵ ماده و یک تبصره به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
کلیه‌ی مواد این قانون با توجه به اهداف نظام جمهوری اسلامی ایران ترسیم شده است و به مواردی ازجمله اصول کلی، مسائل خبری و تحقیقی، برنامه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، و خطوط کلی در زمینه‌های اقتصادی، امور اداری و نظامی می‌پردازد.
برطبق ماده‌ی ۱ این قانون، کلیه‌ی برنامه‌های سازمان مبتنی بر مبانی دینی اسلامی است و بر پرهیز از پخش برنامه‌هایی که مخالف معیارهای اسلامی باشند، تأکید شده است.
اساسنامه‌ی این سازمان نیز مشتمل بر ۳۰ ماده و ۱۵ تبصره، در مهرماه (۱۳۶۲ هـ.ش) به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
براساس ماده ۹ این اساسنامه، هدف اصلی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ایجاد محیطی مساعد برای تزکیه و تعلیم انسان، رشد فضایل اخلاقی و شتاب بخشیدن به حرکت تکاملی انقلاب اسلامی در سراسر جهان است.
همچنین بر پایه‌ی ماده‌ی ۱۴ این اساسنامه، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران دارای دو رکن شورای سرپرستی و مدیرعامل است.
ازجمله‌ی وظایف و اختیارات شورای سرپرستی، براساس ماده‌ی ۱۶ این اساسنامه، می‌توان به تهیه، تنظیم و اصلاح خط مشی کلی و اساسنامه‌ی سازمان و اصول برنامه‌ها و تقدیم آن به مجلس شورای اسلامی اشاره کرد.
همچنین به موجب ماده‌ی ۱۷ این اساسنامه، اداره‌ی امور سازمان، تهیه‌ی طرح‌ها و برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و تقدیم آن به شورای سرپرستی جهت تصویب و ایجاد هماهنگی و انسجام میان کلیه‌ی واحدها و مراکز سازمان، از جمله‌ی وظایف مدیرعامل است.
براساس ماده‌ی ۲۱، مدیرعامل این سازمان برای وظایف خود دارای ۶ حوزه‌ی معاونت (معاونت امور برنامه‌ها، معاونت سیاسی، معاونت آموزشی، معاونت فنی، معاونت مالی و اداری و معاونت برون‌مرزی) است.
مطابق ماده‌ی ۲۲ اساسنامۀ سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، درآمدها و منابع اعتبارات سازمان اینهاست:
• درآمدهای ناشی از واگذاری حق پخش و توزیع محصولات و ارائۀ خدمات سازمان به اشکال مختلف؛
• درآمدهای ناشی از اجرا و پخش برنامه‌های تبلیغاتی و آگهی‌های بازرگانی؛
• اعتبارات به‌دست‌آمده از محل بودجه عمرانی کشور؛
• درآمدهای ناشی از فعالیت‌های تولیدی و سود حاصل از آن‌ها.
برپایه‌ی ماده‌ی ۲۹، کارکنان سازمان صدا و سیما تا زمانی که در خدمت این سازمان هستند، از هرگونه فعالیت سیاسی، حزبی و صنفی در داخل سازمان ممنوع خواهند بود.
در بازنگری قانون اساسی (۱۳۶۸ هـ.ش) و مطابق اصل ۱۱۰ این قانون، نصب و عزل رئیس سازمان صدا و سیما بر عهده‌ی مقام رهبری است.
همچنین براساس مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام در مهرماه سال (۱۳۶۹ هـ.ش) درباره‌ی چگونگی اجرای اصل ۱۷۵ قانون اساسی در بخش نظارت، به موجب ماده‌ی ۱ در اجرای این اصل، شورای نظارت بر سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران متشکل از:
• دو نفر به نمایندگی از قوه مجریه و به انتخاب و معرفی رئیس‌جمهور؛
• دو نفر به نمایندگی از قوه قضائیه و به انتخاب و معرفی رئیس قوه قضائیه؛
• دو نفر به نمایندگی از قوه مقننه و به انتخاب و معرفی
مجلس شورای اسلامی، مسئولیت نظارت بر این سازمان را بر عهده دارند.
براساس ماده‌ی ۲، اعضای شورای نظارت در سازمان صدا و سیما برای مدت دو سال از سوی
قوای سه‌گانه برگزیده می‌شوند.
موضوع چگونگی اجرای اصل ۱۷۵ قانون اساسی در بخش نظارت که در مهرماه سال (۱۳۶۹ هـ.ش) به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و مورد اختلاف مجلس و شورای نگهبان قرار گرفت.
در اجرای اصل ۱۱۲ قانون اساسی در جلسه‌ی مهرماه سال (۱۳۷۰ هـ.ش) بار دیگر بررسی شد و موارد طرح‌شده در آن در قالب ۴ ماده به تصویب نهایی مجمع تشخیص مصلحت نظام رسید.
[ویرایش]
سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران دربرگیرنده‌ی ۳ حوزه‌ی ریاست، پشتیبانی، و اجرایی است.
حوزه‌ی ریاست شامل ریاست، قائم‌مقام سازمان، پشتیبانی مدیریت، بخش تحقیقات و سنجش برنامه‌ای، بخش روابط بین‌الملل، بخش روابط عمومی، بخش حراست، بخش موسیقی و بخش مجلس و امور شهرستان‌هاست.
حوزه‌ی پشتیبانی مشتمل بر امور مالی و اداری، طرح و توسعه‌ی فنی، بخش فنی و بهره‌برداری، بخش آموزش، بخش امور کالا و بخش هماهنگی آرشیوها و کتابخانه‌هاست.
حوزه‌ی اجرایی نیز دربرگیرنده‌ی معاونت سیما، معاونت صدا، معاونت امور سیاسی، معاونت برنامه‌های برون‌مرزی و مراکز رادیو و تلویزیون استانی و محلی است.
[ویرایش]
در سال (۱۳۵۰ هـ.ش) ساختمان تولید به‌عنوان نخستین ساختمان رادیو و تلویزیون ملی ایران در اراضی چندهکتاری جام‌جم ساخته شد.
این ساختمان که امروزه جـایگاه معـاونت سیـاسی شبکـه ۱ اسـت، ۸۷۰‘۱۰ مـ۲ مساحت دارد.
همچنین در سال‌های (۱۳۶۶ تا ۱۳۶۸ هـ.ش) ساختمانی شیشه‌ای با مساحت ۴۴۳‘۱ مـ۲ در این مکان ساخته شد.
که امروزه حوزه‌ی ریاست و واحد تحقیقات و برنامه‌ریزی، رادیو (واحد صدا)، واحد سیاسی و واحد خبر در آن به فعالیت می‌پردازند.
مسجد بلال وابسته به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز در سال (۱۳۶۴ هـ.ش) توسط مهندس وکیلیان و در زمینی بـه مساحـت ۸۱۸‘۲ مـ۲ ساختـه شـد.
[ویرایش]
سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر، دارای ۱۵ شبکه‌ی تلویزیونی سراسری، چندین شبکه‌ی استانی است. که شامل:
شبکه ۱ تا ۵، شبکه خبر، شبکه آموزش، شبکه قرآن، شبکه مستند، نمایش، پویا، سلامت، تماشا، ورزش، بازار، تهران، شما، آی‌فیلم
شبکه‌ی ۱ سیما شبکه‌ای است سراسری که در ساختمان سیما واقع است؛ تنها چند گروه ازجمله گروه شاهد، روایت فتح، جانباز، ارتش و قوه قضائیه در خارج از ساختمان سیما و در جام‌جم قرار دارند.
هم‌اکنون گروههای فیلم و سریال، اقتصاد، سیاسی، فرهنگ، تاریخ، هنر، خانواده، کودک و نوجوان، ورزش و تفریحات، اجتماعی، فرهنگ و معارف اسلامی، دانش، حماسه و دفاع، سپاه، جهاد، شاهد، جانباز، بسیج، روایت فتح، ارتش، قوه قضائیه،
واحد تأمین برنامه، واحد طرح و برنامه، اطلاعات و برنامه‌ریزی، پخش، و اداری و مالی در شبکه ۱ سیما به فعالیت می‌پردازند.
شبکه ۲ سیما با گروههای اجتماعی، دانش، فیلم و سریال، و کودک در ساختمان الوند قرار دارد.
شبکه ۳ سیما با هدف جذب نسل جوان و اجرای برنامه‌های سرگرمی و تفریحی و ورزشی، در ۱۴ آذر سال (۱۳۷۲ هـ.ش) تأسیس شد.
شامل بخش‌های حراست، تولید فنی، گروه ورزش، اجتماعی، سیاسی، معارف، مالی، اداری و عمومی، فیلم و سریال، روابط عمومی، اطلاعات و برنامه‌ریزی، کتابخانه، آرشیو، طرح و تأمین برنامه است.
شبکه ۴ سیما در تابستان سال (۱۳۷۴ هـ.ش) تأسیس، و پخش برنامه‌های آن در فروردین‌ماه سال (۱۳۷۵ هـ.ش) آغاز شد.
این شبکه که شبکه‌ی روشن‌فکران و فرهیختگان نام دارد، بیشتر به پخش برنامه‌های علمی و تخصصی می‌پردازد.
شبکه ۴ دارای استودیوی صدا، استودیوی تصویر، باکس مونتاژ و بازبینی، آرشیو گروههای سیاسی، معارف، ادب و هنر و دانش، تأمین برنامه، تولید، اطلاعات و برنامه‌ریزی است.
شبکه تهران با هدف اطلاع‌رسانی و برنامه‌سازی برای شهروندان استان
تهران در آذرماه سال (۱۳۷۵ هـ.ش) تأسیس شد.
گروههای اجتماعی، معارف، فیلم و سریال، مستند، تولید، تأمین برنامه، طرح و برنامه، امور عمومی، اطلاعات و برنامه‌ریزی و گروه سیاسی بخش‌ها و واحدهای فعال شبکه تهران را تشکیل می‌دهند.
شبکه خبر به‌عنوان نخستین شبکه‌ی تلویزیونی در ایران که صرفاً به تولید و پخش خبر می‌پردازد.
در آذرماه سال (۱۳۷۸ هـ.ش) و با مأموریت گردآوری، دریافت، تهیه، تنظیم و پخش اخبار و گزارش‌های خبری و برنامه‌های سیاسی، با هدف اطلاع‌رسانی سریع و آگاهی‌دادن لحظه به لحظه به مخاطبان برای مقابله با تبلیغات رسانه‌های خارجی تأسیس شد.
باشگاه خبرنگاران جوان با هدف ایجاد اشتیاق در نسل جوان، به‌منظور به‌کارگیری استعدادهای خلاق در حرفه‌ی خبرنگاری و آموزش مهارت‌های لازم حرفه‌ای برای تبدیل اعضای آن به خبرگزار آزاد حرفه‌ای در (۱۳۷۸ هـ.ش) گشایش یافت.
آموزش، ایجاد شغل برای
جوانان، و اطلاع‌رسانی ازجمله‌ی اهداف این باشگاه به شمار می‌آیند.
در سال (۱۳۸۱ هـ.ش) شبکه آموزش با هدف اصلی تولید برنامه‌های آموزشی برای مخاطبان گستردۀ سیما آغاز به کار کرد.
مدتی بعد و در سال (۱۳۸۴ هـ.ش) شبکه قرآن که تا مدتی پیش از آن به‌صورت پاره‌وقت، برنامه‌های خود را بر روی فرکانس شبکه ۲ ارائه می‌کرد، دارای شبکه‌ای مستقل شد.
در سال‌های بعد با گسترش سامانه‌ی شبکه‌های دیجیتال در ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران اقدام به پخش برنامه‌های خود به‌صورت دیجیتال و نیز ایجاد چندین شبکه با موضوع‌های نسبتاً اختصاصی نمود.
نخستین شبکه‌ای که تنها به وسیله‌ی امواج دیجیتال ارائه شد، شبکه مستند بود که در سال (۱۳۸۹ هـ.ش) آغاز به کار کرد.
در سال (۱۳۹۰ هـ.ش) شبکه‌های شما و نمایش نیز به جمع شبکه‌های صدا و سیما افزوده شدند.
در سال (۱۳۹۱ هـ.ش) ۵ شبکه ورزش، پویا، سلامت، تماشا و بازار به شمار شبکه‌های یادشده پیوستند.
• جام‌جم ۱، ۲ و ۳؛
• العالم؛
• کوثر؛
• سحر ۱ و ۲؛
• پرس‌تی‌وی؛
• شبکه‌های آی‌فیلم به زبان‌های عربی، فارسی و انگلیسی.
شامل دو قسمت است که عبارتند از:
• شبکه‌های رادیویی همچون
رادیو ایران،
رادیو فرهنگ،
رادیو معارف،
رادیو قرآن،
رادیو پیام،
رادیو جوان،
رادیو ورزش،
رادیو سلامت،
رادیو آوا،
رادیو گفت‌وگو و
رادیو تجارت؛
• دو شبکه‌ی رادیویی برون‌مرزی با عنوان
رادیو دری و
رادیو صدای داوود به زبان عبری است.
[ویرایش]
از شرکت‌ها و مؤسسه‌های وابسته به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران می‌توان به سیمافیلم، شرکت تکتا، سیماچوب، ساراتل، انتشارات سروش، سروش‌رسانه و شرکت صوتی و تصویری سروش اشاره کرد.
[ویرایش]
صـادق قطب‌زاده، محمد هاشمی، علی لاریجانی و عزت‌الله ضرغامی از مدیرعامل‌های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران از سال (۱۳۵۷ هـ.ش) تاکنون به شمار می‌روند.
[ویرایش]
[ویرایش]
•
موسوی زاده، حسن، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سازمان»، ص۱۱۵۲.
